Po zakończeniu II wojny światowej Kościół katolicki stanowił jedyną oficjalnie funkcjonującą instytucję w Polsce, zdolną stawiać opór wobec komunistycznych rządów. Początkowo, w latach 1945-47, nowa „ludowa” władza pragnąc zaskarbić sobie aprobatę polskiego społeczeństwa stwarzała pozory przychylnego stosunku wobec duchowieństwa. Jednak, praktycznie od momentu wkroczenia wojsk radzieckich na tereny Rzeczypospolitej został sformułowany bardzo konkretny plan walki z Kościołem polegający, z jednej strony na marginalizacji jego roli w życiu społecznym, a z drugiej na podporządkowaniu kapłanów władzy komunistycznej poprzez siatkę „wtyczek” – tajnych współpracowników w kościelnych szeregach. Dość popularne w powojennym okresie były pokazowe procesy duchownych oskarżonych o rzekomą współpracę z hitlerowcami, czy szpiegostwo na rzecz „Zachodu”. Właśnie takie zarzuty zostały postawione biskupowi Czesławowi Kaczmarkowi, który po 30-miesięcznym procesie, i długotrwałych torturach, został skazany w 1953 roku na 12 lat więzienia. W tle sfingowanych procesów dochodziło również do brutalnych zabójstw. Łącznie w latach 1946-1956 represjonowanych i przetrzymywanych w aresztach było około 2000 kapłanów (20% polskiego duchowieństwa) z głową polskiego Kościoła prymasem Stefanem Wyszyńskim na czele.

            W kolejnych dekadach następowały krótkotrwałe okresy politycznych „odwilży”, będące wynikiem chwilowych kryzysów, jakie dotykały Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą. Mimo rozlicznych szykan, sfingowanych procesów, grabieży majątku kościelnego i utrudnień administracyjnych polscy duchowni nie ustawali w wytężonej duszpasterskiej pracy, w wielu wystąpieniach przeciwstawiając się deptaniu ludzkiej godności przez komunistyczne władze. Jeszcze przed ogłoszeniem stanu wojennego, a później w jego trakcie oraz po zniesieniu, wielu księży bezpośrednio zaangażowało się w działania „Solidarności”, kapłańską posługą aktywnie wspierając represjonowanych opozycjonistów. Sześciu z nich zostało zamordowanych w latach 80. Do odpowiedzialności pociągnięto tylko bezpośrednich zabójców ks. Jerzego Popiełuszki, sprawcy pozostałych zgonów do dziś nie zostali osądzeni. Ostatnie mordy miały miejsce jeszcze w 1989 roku. Ks. Sylwester Zych został zabity trzy miesiące po zakończeniu obrad przy „Okrągłym Stole”.

Mateusz Soliński

Ekspozycja realizowana jest w ramach międzymuzealnego projektu „Miasto-Ludzie-Wolność”.

Wystawa została objeta honorowym patronatem Jego Ekscelencji biskupa Diecezji Bydgoskiej, Jana Tyrawy.

Wystawa została objęta patronatem medialnym:

Mówią i piszą o nas:

• Tygodnik Bydgoski        
• TVP 3 BYDGOSZCZ
• TVP 3 BYDGOSZCZ – Zbliżenia