Muzeum bez barier
Wpisz wyszukiwaną frazę
Generic filters
Etnografia

Etnografia

Dział Etnografii Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy powołany został w 1986 r. Budując kolekcję założono, że należy zgromadzić jak najpełniejszy zestaw przedmiotów prezentujących najważniejsze dziedziny tradycyjnej kultury ludowej Pałuk, Kujaw, Kociewia, Borów Tucholskich, Krajny i Kaszub oraz dokumentować współczesną twórczość ludową i naiwną.

Nabywanie zabytków następowało głównie podczas terenowych eksploracji, a także poprzez zakupy dzieł z konkursów i wystaw, odbywających się w wymienionych wyżej regionach lub bezpośrednio od artystów ludowych. Stopniowo kształtowały się poszczególne dziedziny zbiorów: przedmioty należące do materialnego inwentarza wiejskich gospodarstw, ubiory i tkaniny, sztuka ludowa i nieprofesjonalna, wyroby zdobnicze oraz archiwalia. Jednocześnie kompletowano dokumentację etnograficzną, obejmującą wiedzę z zakresu zagadnień kultury materialnej, duchowej i społecznej w postaci kart wywiadów, kartoteki tekstowej twórców ludowych, kartoteki bibliograficznej i fotograficznej.

KOŁOWROTEK, metal, drewno

Liczba muzealiów etnograficznych, pochodzących głównie z XIX i XX w., wynosi ponad 3000 pozycji. Przedmiotem działalności kolekcjonerskiej jest szeroko rozumiana dziedzina kultury materialnej obrazująca życie codzienne, pracę na roli i w gospodarstwie ludności wiejskiej. Od początku zaczęto także gromadzić urządzenia i wytwory warsztatów rzemieślniczych.

Na szczególne wyróżnienie zasługują zabytki związane z kowalstwem. Cenny jest zbiór sprzętów i narzędzi stanowiących urządzenie kuźni, obejmuje on m.in.: zestaw do podkuwania koni, imadła, kowadła, miechy, komplet młotów i kleszczy. Znaczącym nabytkiem w tej dziedzinie jest wyposażenie XIX-wiecznej kuźni z Dziedna na Krajnie.

Liczny zespół muzealiów stanowią wyroby użytkowe wykonane przez kowali, m.in.: grzebienie do lnu, sierpy, młoty, podkowy, lemiesze. O wielkich umiejętnościach dawnych mistrzów i starej tradycji zdobniczej świadczą kowalskie wyroby artystyczne – kraty do okienek spichrzy czy wiatrowskazy.

Dużą grupę przedmiotów rzemieślniczych tworzą przyrządy do obróbki drewna – stolarskie, ciesielskie, bednarskie, m.in. ławy stolarskie, strugi, piły i imadła. Oprócz wyposażenia warsztatów w zbiorach znajdują się także wytwory rzemieślnicze, np. naczynia klepkowe, masielnice tłuczkowe i wirnikowe, beczki. Bardzo ciekawym urządzeniem jest XIX-wieczna pedałowa tokarka do drewna, zaopatrzona w koło zamachowe, z dawnej stolarni Ludwika Kozeka z Malic koło Kcyni.

Garncarstwo jest jednym z rzemiosł ludowych, które jeszcze do początku XX w. było ogromnie popularne. Niegdyś zapotrzebowanie na tego typu wyroby, zwłaszcza na wsi, było znaczne. Powolny upadek tego rzemiosła rozpoczął się w 2 poł. XX w., z chwilą rozpowszechnienia się na wsiach i w małych miasteczkach naczyń fabrycznych. Garncarstwo w wielu regionach Polski, np. na Kujawach należy obecnie już do przeszłości, tym bardziej cenne są muzealia dokumentujące istnienie tej ważnej umiejętności, towarzyszącej człowiekowi niemal od zarania dziejów. Garncarstwo kujawskie w bydgoskich zbiorach etnograficznych pochodzi ze znaczących ośrodków: z Lubienia Kujawskiego – wyroby rodziny Stępowskich, z Kowala – prace Hipolita Plichtowicza i Jerzego Mularskiego. Ciekawym nabytkiem jest również kolekcja kujawskiego fajansu współczesnego z fabryki włocławskiej.

Oryginalną ceramikę kaszubską reprezentują wyroby Franciszka i Ryszarda Neclów ze znanego warsztatu w Chmielnie, działającego już od 1907 r. do dnia dzisiejszego.

Wyroby plecionkarskie, w dużej mierze z terenu Borów Tucholskich, to nie tylko różnymi technikami wykonane z korzeni, wikliny i słomy kosze rozmaitego kształtu i przeznaczenia, ale i miarki na zboże lub mąkę, miski, tace, ule, kobiałki do garowania ciasta chlebowego.

Dział dysponuje również urządzeniami do obróbki lnu: kołowrotkami, międlicami, cierlicami, szczotkami, motowidłami, a także narzędziami rymarskimi, takimi jak: ławy, imadła, przebijaki i noże do skóry.

Spośród przedmiotów używanych dawniej w rolnictwie wyróżnić można wykonane z drewna: brony, cepy, wialnię do zboża, kosy, sierpy, uprząż końską i chomąta. Ponadto w zbiorach znajdują się obiekty związane z rybołówstwem – sieci, wiersze oraz z pszczelarstwem – ule słomiane i drewniane.

Z przechowywaniem i przetwarzaniem pokarmu łączą się reprezentowane w zbiorach: żarna, szatkownice do kapusty, prasy do sera, urządzenia do wyrobu masła, cedzaki, garnki gliniane i żelazne oraz sprzęt do wyrobu ciasta i wypieku chleba, misy, koponki, łopatki, łyżki, prasa do wyciskania soku z owoców i warzyw.

W zestawie sprzętów domowych zwraca uwagę kolekcja przyrządów do utrzymywania czystości – rozmaitego typu żelazka na duszę i węgiel, maglownice do bielizny, pralki beczkowe, magle ręczne w obudowie poziomej i pionowej itp.

KRZESŁO, gwoździe, farby, drewno

Z wyposażeniem wnętrza związane są przede wszystkim meble. Do najefektowniejszych zabytków w tym zakresie należą polichromowane XIX-wieczne sprzęty kaszubskie, kujawskie, pałuckie i kociewskie. Bogactwem zdobienia wyróżnia się kaszubskie krzesło z poł. XIX w. w kształcie zbliżone do renesansowego fotela. Z kolei jednodrzwiowa, sześcioboczna szafa kaszubska z 1871 r. z Lubni, stanowi przykład bogatej dekoracji w stylu barokowym, z wielością elementów zdobniczych. Najważniejszym, najbardziej reprezentacyjnym sprzętem w izbie chłopskiej była malowana skrzynia wianowa, stawiana na widocznym miejscu. W skrzyni przechowywano ubiór, cenniejsze rodzinne mienie oraz wyprawę panny młodej. W powszechnym użyciu na wsi sprzęty te pojawiły się w XVIII w. Kolekcja posiadanych skrzyń ukazuje bogactwo zdobnictwa i różnorodność tworzonych kompozycji. Skrzynię kociewską z 1856 r. ze Starej Rzeki, zdobią bukiety czerwonych kwiatów w wymyślnych wazach. Jednopolowa skrzynia kaszubska z 1895 r. z Leśna, dekorowana jest giętką, rozwidloną gałązką z kwiatami tulipana, w białym dwuusznym koszyczku. Zachwycają barwnością trójpolowe skrzynie kujawskie z kwiecistymi arkadowymi polami, dekoracyjnie obwiedzionymi listwami. Wymienić można ponadto rozsuwane łóżka, stoły, kufry, półki ścienne, komodę oraz szafę ubraniową z Pałuk, zwieńczoną faliście wyciętą koroną.

W dawnych wiejskich wnętrzach mieszkalnych dbałość o estetykę wyrażała się nie tylko w zdobieniu sprzętów i przedmiotów codziennego użytku, lecz i w bogatym dekorowaniu izb sztucznymi kwiatami, słomianymi pająkami, tkaninami oraz obrazami.

Najpełniejszy jest zbiór form zdobnictwa pałuckich wnętrz mieszkalnych, wykonanych ze słomy, bibułki, krepy i suszonych ziół, jak: pająki, wianki, rózgi, bukiety kwiatów, ramy do obrazów oraz wycinanki z papieru do dekoracji okien i półek. Z obrzędowych rekwizytów roślinnych Muzeum posiada kropidła oraz ozdoby żniwne ze słomy – plotki. Szczególnie wyróżniają się w tej dziedzinie prace Jadwigi Bołki z Szubina i jej zespołu.

Zasadniczą część zbioru tkanin stanowią bogato zdobione haftem, współczesne rekonstrukcje świątecznych strojów regionalnych: pałuckich i kujawskich oraz tzw. kaszubskie stroje świetlicowe. W etnograficznej kolekcji muzeum znajdują się wspaniale haftowane części ubiorów ludowych: koszule, kryzy, podspódniki białe i czerwone, tzw. „piekielnice” oraz fartuchy, a także szczególnie piękne kobiece nakrycia głowy: pałuckie czepce z bandami, kujawskie kopki i kaszubskie złotogłowia. Te ostatnie powstawały z aksamitu lub jedwabiu, zdobionego zazwyczaj ornamentem roślinnym (palmety, tulipany, owoce granatu, dzwonki, lilie, stokrocie) haftowanym metalowymi nićmi w kolorze złotym i srebrnym – stąd nazwa złotnice lub złotogłowia. Obecnie artystki adaptują dawne wzory haftu na współczesne formy użytkowe: serwety, obrusy, makaty i chusty. Tkaniny te zostały pozyskane przede wszystkim drogą zakupów pokonkursowych na Pałukach i w Borach Tucholskich. Kilkadziesiąt pozycji w zbiorze tkanin to, pochodzące z początku XX w., elementy bielizny kobiecej i męskiej z terenu Kociewia oraz szydełkowe koronki – firanki do okien i ozdoby półek kredensowych.

Znaczącą część kolekcji stanowi plastyka ludowa – rzeźba, malarstwo, przedmioty związane z obrzędami, instrumenty muzyczne i wyroby zdobnicze. Na uwagę zasługują obrazy sakralne z końca XIX w. wykonane z masy plastycznej i suszonych ziół oraz prace współcześnie malowane na szkle z terenu Kaszub.

W zbiorach znajdują się również dzieła Teofila Ociepki, najsłynniejszego, obok Nikifora, polskiego malarza „naiwnego”, artysty, który pod koniec życia na stałe związał się z Bydgoszczą i tu spoczywa. Oryginalna sztuka tego malarza, mająca według jego zamierzeń stanowić wykładnię prawd uniwersalnych, łączących różne religie, magię, proroctwa oraz sny, jest reprezentowana w dziale przez pięć obrazów.

Pejzaż ze zwierzętami, Ociepka Teofil (artysta nieprofesjonalny)

Z Pałuk pochodzą m.in. kolekcje rzeźb najważniejszych twórców ludowych: Stefana Boguszyńskiego, Władysławy Adryanowej, Piotra Wolińskiego, Czesława Wętkowskiego i Teodora Kupsia; z Kaszub: Józefa Chełmowskiego; z Borów Tucholskich: Zygmunta Kędzierskiego. Z grona znaczących twórców kujawskich reprezentowani są: Jan Centkowski, Antoni Chynek, Feliks Maik, Karol Ziomko i Jan Durkiewicz. Bardzo cenny jest zestaw glinianych figurek Klary Prillowej, wybitnej rzeźbiarki i niezwykłej animatorki życia kulturalnego w Kcyni w 2 poł. XX w.

Odrębną grupę obiektów tworzą rzeźbione ptaki, mające niegdyś symboliczne znaczenie, później już tylko służące do ozdoby wnętrz: ażurowe pawie Józefa Skawińskiego i barwnie malowane różnorodne ptaki Eugeniusza Jędrzejczaka, Teodora Kupsia, Zygmunta Folegi oraz Stanisława Rekowskiego.

O atrakcyjności posiadanych w zbiorach zabawek, głównie drewnianych, takich jak: konie na biegunach, motylki na kółkach, bryczki, miniaturowe mebelki, itp., decyduje różnorodność, prostota form, żywa kolorystyka oraz umiejętnie połączona funkcja rozrywkowa z dydaktyczną.

Archiwalia obejmują głównie materiał ikonograficzny, np. dokumentację fotograficzną twórców ludowych, zespołów folklorystycznych i wydarzeń związanych z kulturą ludową.

Do rozwoju działu przyczynia się współpraca z wieloma instytucjami muzealnymi i organizacjami kulturalnymi, w tym z Oddziałem Bydgosko-Toruńskim Stowarzyszenia Twórców Ludowych. Należący do niego artyści wielokrotnie uczestniczyli w organizowanych przez dział i cieszących się olbrzymim zainteresowaniem kiermaszach rękodzieła i sztuki ludowej.

Wymienione obszary działalności Działu Etnografii służą przede wszystkim popularyzacji zbiorów, które jako wytwory będące świadectwem dokonujących się na przestrzeni wieków zmian w kulturze, nie stanowią jedynie „skansenu” zunifikowanych i ahistorycznych obiektów, lecz żywe i trwałe źródło tożsamości kulturowej, budujące poczucie zakorzenienia i świadomość lokalnej odrębności.

W roku 2021 w wyniku zmian w strukturze organizacyjnej Muzeum Okręgowego Dział Etnografii został przemianowany na Pracownię Etnograficzną, którą włączono w struktury Działu Historii.

Ikona elementu graficznego w ramie Zobacz również

Godziny otwarcia MOB podczas Steru na Bydgoszcz

Komunikat

Godziny otwarcia MOB podczas Steru na Bydgoszcz

Zapraszamy do wolontariatu

Komunikat

Zapraszamy do wolontariatu

Poszukujemy edukatorów muzealnych

Komunikat

Poszukujemy edukatorów muzealnych

Kupuj i rezerwuj online

Bilety na wystawy czasowe oraz stałe, wydarzenia, wykłady i inne. Zakup online książek i gadżetów.

Spotkania
w Muzeum

Spacery, spotkania kuratorskie, literackie, wykłady i więcej

Ta strona wykorzystuje pliki cookies
OK