O nas

Korzenie muzeum sięgają 1888 r., kiedy w Bydgoszczy powołano Towarzystwo Historyczne Obwodu Noteckiego (Historische Verein für Netzedistrikt). Jego celem było prowadzenie badań naukowych dotyczących regionu. Jednocześnie rozpoczęto działalność zbieracką. Liczba zabytków wzrastała dość szybko, głównie dzięki hojności ofiarodawców i aktywności członków Towarzystwa, którzy dokonali wielu znaczących odkryć archeologicznych. Warto wspomnieć m.in. skarb 2 tys. monet ze Żnina, groby skrzynkowo-kamienne w okolicach Nakła, cmentarzyska w Zamczysku i koło Fordonu. Zbiory ulokowano na chórze poklasztornego kościoła Klarysek. Od 30 listopada 1890 r. udostępniono je zwiedzającym. Choć zbiór ten był określany mianem muzeum, to jednak placówka nie posiadała umocowania prawnego. Dwie dekady później owo panoptikum zawierało już około 10 tys. eksponatów. Wśród nich znalazły się pamiątki historyczne i artefakty związane z Bydgoszczą, militaria, zbiory afrykańskie oraz przyrodnicze.

Warto przypomnieć, że już w 1915 roku rozpoczęto publiczną zbiórkę przedmiotów na poczet przyszłej kolekcji. Prace nad utworzeniem muzeum przerwała wojna, a z powodu powrotu Bydgoszczy do Polski najcenniejsze eksponaty wywieziono do Berlina i włączono do kolekcji Museum für Volkerkunde. Koncepcja utworzenia w Bydgoszczy instytucji muzeum doczekała się realizacji dopiero po objęciu miasta przez władze polskie. Magistrat przeznaczył na ten cel budynek byłej Miejskiej Kasy Oszczędnościowej przy Starym Rynku pod nr. 2. 5 sierpnia 1923 r. otwarto nową placówkę kulturalną – Muzeum Miejskie. Pierwszym dyrektorem mianowano ks. Jana Kleina. Okazał się on dobrym organizatorem, który uporządkował zbiory. 

Nowopowstała placówka nie posiadała bogatych zbiorów poza zabytkami archeologicznymi, historycznymi, numizmatycznymi i etnograficznymi. Nie mogła natomiast pochwalić się dziełami sztuki. Pierwsze z nich zakupiono z inicjatywy prezydenta miasta Bernarda Śliwińskiego (1883 – 1941) do powstającej galerii obrazów. Zwrócono przy tym uwagę na pierwiastki rodzimej twórczości tkwiące w tradycji miasta. Dlatego utworzono kolekcję prac bydgoszczanina Maksymiliana Antoniego Piotrowskiego w ramach ogólnej galerii malarstwa polskiego. Rozpoczęto również poszukiwanie pamiątek cechowych.

Objęcie w 1925 r. stanowiska dyrektora przez Tadeusza Dobrowolskiego (1899 – 1984) wybitnego historyka sztuki, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, spowodowało intensywny rozwój działu sztuki. Wydany w 1929 r. katalog Miejskiej Galerii obejmuje już 195 obrazów i 28 rzeźb
oraz 96 nazwisk na liście twórców. 

8 kwietnia 1937 roku wdowa po Leonie Wyczółkowskim przekazała do Muzeum Miejskiego, zgodnie z wolą artysty, zbiór jego prac – olei, akwarel, pasteli, rysunków i grafik oraz pamiątek osobistych, wyposażenia pracowni i mebli – łącznie 942 pozycje. Niemal równocześnie, dzięki staraniom dr. Witolda Bełzy (literata, dyrektora Biblioteki Miejskiej w Bydgoszczy w latach 1920 – 1939, 1945 – 1952), wybitny rzeźbiarz i rektor krakowskiej ASP Konstanty Laszczka ofiarował kolekcję rzeźb. Oba te dary pokazywano w budynku byłego Internatu Kresowego przy ul. Chodkiewicza. Obok gromadzenia zbiorów muzeum prowadziło intensywną działalność wystawienniczą. Władze Bydgoszczy chciały bowiem udostępnić mieszkańcom pamiątki z przeszłości miasta, zapoznać ze sztuką polską, uaktywnić twórców miejscowych. Oprócz ekspozycji stałej Muzeum zorganizowało w latach 1923 – 1939 około 120 wystaw czasowych. Pomyślny rozwój placówki przerwał wybuch II wojny światowej.

Okupanci hitlerowscy włączyli Bydgoszcz do III Rzeszy. Przez rok Muzeum Miejskim opiekował się wyznaczony przez władze kierownik, a następnie przywrócono stanowisko dyrektora. Został nim dr Konrad Kothe – dawny opiekun zbiorów Towarzystwa Historycznego Obwodu Noteckiego. Zbiory Muzeum Miejskiego znajdowały się nadal w macierzystym budynku przy Starym Rynku. Niestety, po rozpoczęciu przez okupanta wyburzania jego zachodniej pierzei, rozpoczęła się ich tułaczka, trwająca do końca wojny. Ostateczną siedzibą mocno zdekompletowanej już kolekcji stał się budynek Lombardu przy ul. Pocztowej. 

Władze wyzwolonej Bydgoszczy przeznaczyły na siedzibę Muzeum budynek byłej Lecznicy Miejskiej przy ul. Gdańskiej 4. Po wykonaniu niezbędnych prac adaptacyjnych, w dniu 11 kwietnia 1946 r., otwarto Muzeum Miejskie imienia Leona Wyczółkowskiego. Pierwszym powojennym dyrektorem został Kazimierz Borucki (1898 – 1986) – artysta malarz, konserwator sztuki, kustosz i kierownik Muzeum Miejskiego w latach 1926 – 1939.

W miarę powiększania się zbiorów, budynek przy Gdańskiej 4 stawał się zbyt ciasny. Nowe możliwości lokalowe przyniósł początek lat 60. Po pożarze spichrzy przy ul. Grodzkiej, władze miasta postanowiły w dwóch, z trzech pozostałych, umieścić część zbiorów. Po przeprowadzeniu wielu prac adaptacyjnych oddano je do użytku w lipcu 1964 r. Nowe przestrzenie wystawiennicze otworzyły się w 1975 r., kiedy powstała koncepcja przejęcia na potrzeby muzealne Wyspy Młyńskiej. Obecnie Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego dysponuje na tym terenie pięcioma budynkami.

MOB jest placówką wielodziałową. Po wojnie istniały w nim zalążki czterech działów, które z upływem czasu przybrały pełną formę. Jako pierwsze wykształciły się działy: Sztuki Polskiej, Leona Wyczółkowskiego i Archeologiczny. Dopiero na przełomie 1958/1959 r. zorganizowano Dział Historii. W 1966 r. z Działu Historii wyodrębniono Gabinet Numizmatyczny, przekształcając go z czasem w dział. W latach późniejszych z Działu Sztuki wyodrębnił się Dział Grafiki. Dwadzieścia lat później powołano Dział Etnografii. Kolejno – już w nowym tysiącleciu – powstały działy: Architektury Przemysłowej (obecnie: Dział Historii Techniki) oraz Muzyczny. Jako ostatni powstał Dział Historii Medycyny i Farmacji. Powyższa struktura zmieniła się w 2021 r. Obecnie Muzeum tworzą cztery działy merytoryczne z przypisanymi im pracowniami i galeriami: sztuki, historii, archeologii, historii techniki. Wspiera je pion administracyjno-ekonomiczny.

Kluczowym etapem rozwoju Muzeum było otwarcie w 2011 roku kolejnego oddziału – Exploseum. Nowoczesna ekspozycja mieszcząca się w siedmiu budynkach dawnej fabryki DAG Fabrik Bromberg, ukryta w sercu Puszczy Bydgoskiej, to dziś jedna z głównych atrakcji turystycznych naszego miasta. W 2018 roku MOB powiększyło się o siódmy już oddział – Centrum Edukacji Muzealnej, na siedzibę którego przekazano Muzeum budynek mieszczący na Wyspie Młyńskiej, przy ul. Mennica 6. Mieszczą się tam sale warsztatowe wykorzystywane podczas zajęć edukacyjnych oraz przestrzeń edukacyjna Zabawy ze Sztuką.

30 grudnia 2009 roku Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, decyzją Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdana Zdrojewskiego, zostało wpisane do Państwowego Rejestru Muzeów pod numerem 101. Niestety w tym samym roku, z powodu złego stanu technicznego, zamknięto na 12 lat gmach główny przy ul. Gdańskiej 4. Na szczęście 21 lipca 2016 r. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego Piotr Gliński, podjął decyzję o dofinansowaniu jego remontu konserwatorskiego i rozbudowy. Otrzymaliśmy ponad 14,5 mln zł z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Ostatecznie całość projektu zamknęła się w kwocie ponad 27,6 mln zł. Inwestycja zakończyła się wiosną 2021 r. Ponad 400-letni budynek efektownie rozbudowano w części wschodniej nie naruszając substancji zabytkowej.

15 grudnia 2022 r. przy ul. Gdańskiej 5, otworzyliśmy kolejny muzealny oddział – Aptekę pod Łabędziem ze stałą ekspozycją „Aptekarstwo bydgoskie”. Główna część wystawy to oryginalne laboratorium galenowe. Służyło ono do wytwarzania leków z produktów pochodzenia roślinnego, zwierzęcego oraz z minerałów. Można w nim zobaczyć napędzaną parą linię produkcyjną oraz oryginalne meble. Jest także tabletkarka firmy Fritz Kilian z początków XX w. Należy podkreślić, że to jedyne laboratorium galenowe w Polsce. Apteka pod Łabędziem to jedno z najciekawszych miejsc związanych z historią naszego miasta, a nie tylko samego aptekarstwa.

W 2023 roku obchodzimy jubileusz 100-lecie istnienia naszego muzeum.