Kanał Bydgoski połączył nie tylko Bydgoszcz z Nakłem, ale też dorzecza Wisły i Odry. Dziś Kanał stanowi bardzo ważny element drogi wodnej E-70. Decyzją Fryderyka Wielkiego, władcy Prus, rozpoczęto budowę w 1773 roku, a już po niespełna 1,5 roku, Kanał wraz z 10 śluzami był gotowy do użytku. Dziś jego początek w Bydgoszczy wyznacza Śluza Okole, do której można wpłynąć tramwajem wodnym. Przyjemnością będzie urokliwa wyprawa rowerem nad Kanałem lubspacer starymi plantami..

Błękitna krew miasta

Sentymentalny widok starych śluz. Jesienią obsypanych wielobarwnymi liśćmi, zimą szlachetnie wysrebrzonych. Może dlatego zapomnieliśmy? Ogarnia nas piękno i spokój, w który miękko wstępujemy. Jak byśmy nadal szli aleją starofarnego cmentarza. Jeśli to miejsce wspomnień – to wspominajmy życie!  Kanał związał ze sobą tysiące robotników – budowniczych, szyprów, śluzowych, restauratorów, tłumy spragnionych odpoczynku i zabawy bydgoszczan. Zarówno imponującej drogi wodnej, jak i miejsca rozrywki na Starych Plantach szczerze zazdrościły Bydgoszczy inne miasta. Woda dawała ludziom życie, zapewniając pracę i dobrobyt tym, którzy rozwijając swoją działalność – budowali jednocześnie zasobność miasta. 

Dziennik Kanału Bydgoskiego

Zamysł budowy kanału komunikującego Brdę z Notecią po raz ostatni  w czasach Królestwa Polskiego pojawił się w latach 60. XVIII stulecia. Wizję drogi wodnej opracował Franciszek Czaki, a radził nad nią sejm w 1768 roku. Sytuacja polityczna Polski i rozbiory uniemożliwiły jej realizację. Dopiero Fryderyk Wielki, władca Prus, mając świadomość korzyści ekonomicznych płynących z realizacji tego przedsięwzięcia, doprowadził je do końca.

Wiosna 1773 roku – rozpoczyna się budowa kanału bydgoskiego, który wkrótce zyska miano „cudownego dziecka czasu”.  Na postawie szczegółowych planów konstrukcyjnych Hermanna Jaweina, pracami pokieruje inżynier Dornstein. Odpowiedzialną funkcję nadzorcy i organizatora budowy kanału, osobiście finansowo zaangażowanego w jej przebieg, otrzymuje Baltahasar Schönberg von Brenkenhoff. Niebagatelną rolę odegra też wywodzący się z Francji David Gilly. Podczas budowy kanału wykorzysta doświadczenie zdobyte przy umacnianiu drogi wodnej Noteć – Warta. To on będzie rozwiązywał problemy budowlane, które wynikną w pierwszych latach funkcjonowania nowej drogi wodnej. W rezultacie stanie się projektantem i budowniczym najdłużej związanym z kanałem i jak nikt inny pozna jego tajemnice.

6 czerwca 1774 r. – otwarcie kanału wraz z zespołem 10. Śluz

Niestety, dno niespodziewanie ulega podniesieniu i przez kolejne trzy miesiące trzeba prowadzić prace stabilizujące. Nikt nie marnuje czasu. W połowie września kanał jest już żeglowny, a Bydgoszcz rozpoczyna erę rozwoju, który nabierze jeszcze większego tempa wraz z uruchomieniem linii kolejowej. Kanał łączy Bydgoszcz z Nakłem, a przede wszystkim – dorzecza Wisły i Odry, wykorzystując ich dopływy.

Początki są wyjątkowo trudne. Brakuje pieniędzy na inwestycje i eksploatację. Drewniane śluzy okazują się słabe, często ulegają awariom. Trzeba zastąpić je murowanymi. Cegła do budowy śluz to absolutna nowość w tej części Europy, ale zmiany przynoszą oczekiwane efekty. Potężne drewniane wrota śluz otwierają przed miastem kolejne możliwości. Kanałem spływają ogromne ilości drewna, płyną tratwy i setki barek ciągniętych przez holowniki. Pojawiają się statki o napędzie parowym.

Na terenach wzdłuż kanału osiedlają się kolejni mieszkańcy, w zamian za sprawowanie pieczy nad jego utrzymaniem. Ernst Conrad Peterson inicjuje powstanie plant. Widok staje się spójny i coraz bardziej malowniczy – z kanałem współgrają tworzące go urządzenia hydrotechniczne i mosty. Wybudowany w 1799 roku dwór (obecnie ul. Marszałka Focha 25), położony w bezpośrednim sąsiedztwie kanału, nabywa (w 1836 roku) prezydent Królewskiej Regencji w Bydgoszczy, Carl Christian Ferdinand Wissmann. Z okien jego rezydencji widać aleję czarnych topól prowadzącą wzdłuż kanału, w kierunku śluz. Już wkrótce (od 1888) powstaną tu uwielbiane przez bydgoszczan restauracje otoczone urokliwymi ogrodami i liczne miejsca rozrywki. Wieczorami będą się tu odbywały spektakle, koncerty i potańcówki. Między IV i V śluzą zostanie otwarta restauracja „Śluza kwiatowa” nazwana tak od kwiatowych kobierców rozpościerających się między drzewami.

Kaskady wodnej autostrady

Kanał bydgoski jest częścią międzynarodowej magistrali wodnej E-70, czyli Bydgoskiego Węzła Wodnego. Na początku XX w. kanał został poddany generalnej przebudowie w celu poprawy organizacji spławu barek, w tym skrócenia czasu przepraw. Nowsze śluzy są betonowe, licowane cegłą i uzupełnione kamieniami, a ich wrota wykonano ze stali. Współcześnie początek kanału wyznacza śluza II tzw. Miejska, położona w Śródmieściu, w bezpośrednim sąsiedztwie ul. Marcinkowskiego. Trzy kolejne śluzy o numeracji odpowiadającej ich pierwotnej kolejności znajdują się: IV – przy ul. Wrocławskiej, V – przy ul. Czarna Droga i VI – przy ul. Bronikowskiego. Od ul. Wrocławskiej w stronę Ronda Grunwaldzkiego płynie strumień, którego  obmurowane koryto daje wyobrażenie pierwotnej linii przebiegu zasypanego fragmentu kanału – aż do jego ujścia, przy Mostach Solidarności. Właściwe żeglowne koryto kanału prowadzi od Śluzy Miejskiej do kolejnej śluzy 3. Okole (z lat 1910-1914) położonej przy ul. Ludwikowo. W jej sąsiedztwie wznosi się dom śluzowego z 1912 r. Zachowane są też, podobnie jak przy innych śluzach, małe budynki dawnych maszynowni. Na wysokości ul. Mińskiej, we wschodnim odcinku tzw. Nowego Kanału, usytuowana jest śluza 4. Czyżkówko, oddana do użytku w 1915 roku. Okole i Czyżkówko są największymi śluzami kanału bydgoskiego i umożliwiają podniesienie jednostki pływającej o ponad 7,5 metra. Kolejna 5. śluza – Prądy oddalona jest o ok. 4 km od śluzy Czyżkówko i znajduje się przy zbiegu ulic Spacerowej i Mińskiej. Tuż obok znajduje się dom śluzowego. Ostatnią budowlą hydrotechniczną w granicach administracyjnych Bydgoszczy śluza 6. – Osowa Góra, o napędzie ręcznym.

Ziarnko do ziarnka

Mieszkańcy oraz wójt Bydgoszczy zyskali przywilej handlu spławnego (liberum navigium) na mocy dokumentu lokacyjnego (w 1346 r.). Handlowano głównie zbożem. Wzdłuż nabrzeży Brdy powstawały spichlerze. W XVI wieku miasto pełniło rolę centrum handlowego o regionalnym zasięgu. Dla tutejszego kupiectwa ważnym partnerem był Gdańsk, do którego docierały statki z towarami. W wieku XVII rozwój grodu został zahamowany. Szlachta dążyła do sytuowania spichlerzy poza miastem ograniczając zyski mieszczan, a epidemie i zniszczenia w okresie wojen szwedzkich przyczyniły się do jego upadku. Budowa kanału bydgoskiego otworzyła nowy etap ekspansji gospodarczej. Powróciły tradycje kupieckie, rozwój miasta nabrał impetu, rozwinął się w transport. Na przełomie XIX i XX w. blisko 3000 flisaków pracowało dla największego armatora – Lloyda Bydgoskiego.

Morskie potwory – Scylla i Charybda

Dzięki jedynej w świecie, unikatowej śluzie trapezowej, zwanej też workową, kanał zyskał dodatkowy rozgłos. Wybudowano, obok starej śluzy, w latach 1882-1884, nadając nietypowy kształt trapezu i nowatorską konstrukcję – z wrotami dolnymi i górnymi usytuowanymi w jednej głowie. Sprawiało to, że barka musiała być wprowadzana do komory tyłem, aby wypłynąć z niej do przodu. Obrócenie barki oraz przemieszczenie jej przez wartki nurt Brdy górnej było uciążliwe dla załóg szyperskich. Nazwano ją „Scyllą i Charybdą” – od imion mitologicznych potworów morskich. Mimo licznych wypadków, była użytkowana przez ponad 30 lat.

Bydgoska melancholia

Claire Dux – słynna niemiecka śpiewaczka operowa, sopranistka była córką bydgoskiego nadzorcy śluzowego. Urodzona w 1885 r. w Witkowie do 20 roku życia mieszkała w Bydgoszczy, przy ul. Grottgera 4. Głos kształciła pod okiem bydgoskiej sopranistki, nauczycielki śpiewu – Marii Schwadtke. Debiutowała w 1906 r. w Kolonii. Jej kariera rozkwitała na scenach Mediolanu, Berlina, Londynu. W 1921 roku wyjechała do Chicago, gdzie zmarła w 1967 roku. Jej portret upamiętnił Salvador Dali w obrazie „Melancholia”.

Wysoka fala

W scenerii Śluzy Czyżkówko nakręconego w 1968 roku 15. odcinek serialu „Czterej pancerni i pies” pt. „Wysoka fala”. Możliwość podpatrywania planu filmowego mieszkańcy Bydgoszczy przyjęli z wielkim entuzjazmem.