Zwiedzanie:

wtorek-piątek 12:00 -17:00

Weekendy 12:00 -16:00

  Czas zwiedzania: 40 min

Koordynator działań na barce: Miejskie Centrum Kultury w Bydgoszczy

Barka jest na stałe zacumowana przy ul. Mostowej – widoczna z Mostu im. Jerzego Sulimy Kamińskiego, na tle Bydgoskich Spichrzy. Pierwotnie była to barka towarowa bez napędu, o stalowej konstrukcji – „Gross Finow-Masskahn”, czyli tzw. finówka duża. Została zbudowana w 1937 r. w Stoczni i Warsztatach Mechanicznych Lloyda Bydgoskiego. Lemarę, po gruntownym remoncie, oddano do użytku w 2014 r. by przypominała o bogatych tradycjach żeglugowych miasta. Dziś w wyremontowanych ładowniach i w odkrytej części barki odbywają się m.in. koncerty, lekcje na wodzie i spotkania rodzin szyperskich. Warto zajrzeć do urokliwej kajutki z kuchnią, sypialnią i salonikiem, by docenić umiejętną aranżację powierzchni, gdy liczył się każdy centymetr.

Stara dobra LEMARA

Gwar, śmiech i wzruszenie. Ciekawe spojrzenia, raz po raz głośne: „a pamiętasz, jak kiedyś…?”. Usiądź i posłuchaj szyperskich opowieści. Tu w Bydgoszczy rzeka płynie w żyłach wielu pokoleń. Są wśród nas ludzie, którzy przyszli na świat w maleńkich kajutach barek. Z czułością wypowiadają ich imiona, jakby mówili o najbliższych, których zabrał czas. Choć dawno pożegnali się z wodą i pracą wpisaną w nurt rzeki, z radością wracają na zacumowaną przy spichrzach barkę „LEMARA”. Przy odrobinie szczęścia można zajrzeć na szyperskie imieniny, albo rodzinny jubileusz. Ponoć słychać czasem niosące się po wodzie dźwięki harmonii, na której chętnie grywał właściciel „LEMARY”…W wieku 32 lat Adolf Schmidt, syn Leona i Marianny (urodzony w 1905 w Mątwach pod Inowrocławiem) zleca budowę barki, tzw. finówki dużej, za kwotę 40.000 złotych, w stoczni bydgoskiego Lloyda. Nazywa ją „LEMARĄ”, łącząc litery imion rodziców. Chce by zawsze towarzyszyli mu w drodze. To już trzecia barka w rodzinie Schmidtów, po „Barbarze” oraz „Indze”. Czwarta, „Charlotta” zostanie później przemianowana na „Tamarę”. „Lemara” pływa na Brdzie, Wiśle, Noteci, Warcie i Odrze. Adolfowi Schmidtowi towarzyszy w pracy żona Franciszka. Szyper lubi grać na harmonii, z upodobaniem majsterkuje i chętnie łowi ryby. Na barce przychodzą na świat obie córki Schmidtów – Eugenia i Krysia. Czasy w jakich przyszło im żyć są burzliwe. W styczniu 1940 roku barka zostaje przejęta na rzecz Niemiec, pozostając nadal w użytkowaniu rodziny Schmidtów. Przetrwa wojnę w Pawłówku i tam trafi w ręce Armii Czerwonej. Choć po interwencji rządu RP zostanie zwrócona Polsce, na mocy nowych przepisów jej właściciel nie będzie już mógł dysponować taborem, a jedynie wykonywać odpłatne usługi na rzecz państwa. Barkę przejmie Państwowa Żegluga na Wiśle – Ekspozytura w Bydgoszczy.

W swój pierwszy powojenny rejs, po oczyszczeniu szlaku żeglownego, LEMARA popłynie do Warszawy za holownikiem „Gdańsk”. W 1951 r. zostatnie całkowicie upaństwowiona. Schmidt straci prawo do odszkodowania a jego wdzięczna „LEMARA” zgodnie z PRL-owską modą zostanie przemianowana na „Ż-3007”. 18 marca 1982 r. zakończy swą dotychczasową misję i zostanie przycumowana do nabrzeża. Stanie się obiektem gospodarczym, a dokładnie „hotelem” dla załóg dźwigu wydobywającego kruszywo w okolicach Białej Góry i Tczewa. Potem trafi do Szczecina, jako pływające biuro Ekspozytury Żeglugi Bydgoskiej. Los nie oszczędzał „LEMARY”. Nikt nie dbał o nią tak, jak jej dawna szyperska rodzina. Jej gospodarz przeszedł na emeryturę w 1970 roku, a trzy lat później udał się na wieczną wachtę. W styczniu 2006 roku barka została przeholowana do Czarnkowa. Groziła jej kasacja. Na szczęście znaleźli się ludzie dla których w „Ż-2115” nadal biło serce „LEMARY”, którą trzeba było uratować dla miasta, jego tożsamości i pamięci o ludziach wody. Dzięki Fundacji „Kanał Bydgoski” i Żegludze Bydgoskiej, Rada Miasta Bydgoszczy w 2009 r. zdecydowała o zakupie barki. Podarowano jej „drugie życie” i przywrócono dawne imię. Wymagała jednak solidnego remontu. Od czerwca 2014 opiekuje się nią Miejskie Centrum Kultury, które z zaangażowaniem przypomina o latach świetności żeglugi śródlądowej i Kanału Bydgoskiego.

Wymiary Lemary

LEMARA była barką towarową o konstrukcji stalowej, bez napędu, typu „Gross Finow-Masskahn”, czyli tzw. finówka duża. Została zbudowana w 1937 r. w Stoczni i Warsztatach Mechanicznych Lloyda Bydgoskiego. Dane techniczne: nośność: 282 t; długość: 43,00 m; szerokość: 4,87 m; wysokość burt: 2,08 m; zanurzenie: 1,88 m, kadłub wykonany metodą nitowaną.

Wodna eks-spedycja

W XIX w. Bydgoszcz była ośrodkiem budownictwa statków. Od 1856 roku zaczęły się tu pojawiać statki napędzane parą, a wraz z nimi – spedytorzy, m.in.: Julius Rosenthal, Friedrich Wilhelm Bumke z zawodu flisak, którego przedsiębiorstwo było zalążkiem przyszłego Bromberger Schleppschiffahrt Actien Gaeselschaft oraz Otto Liedke – jeden z ważniejszych przedsiębiorców żeglugowych, mający w posiadaniu nowoczesne statki, holowniki i barki. Do innych znanych firm należały: działająca w latach 1865-1876 stocznia i fabryka konstrukcji stalowych Braci Wulff, po której pamiątką jest dawny budynek biurowo-mieszkalny i fabryczny przy ul. Dworcowej 65 (dziś siedziba Archiwum Państwowego); stocznia Leopolda Zobla, u zbiegu ul. Marcinkowskiego i Obrońców Bydgoszczy (działająca w latach 1885-1915) oraz stocznia Żeglugi Holowniczej (Bromberger Schleppschifftfahrt AG), później Lloyda Bydgoskiego, na Małych Kapuściskach – obecnie Bydgoszcz Wschód (podlega Żegludze Bydgoskiej).

Domy na wodzie

Szyprowie to przedsiębiorcy posiadający statki (szkuty) i często spichlerze. Organizowali transport drogą wodną, zajmowali się handlem. Jeśli szyper posiadał więcej szkut dzierżawił je sternikom. Szyperskie rodziny spędzały zimę na lądzie, a przez całe lato mieszkały w szkucie. Rodzinie często towarzyszyły psy. Kajuty mieszkalne z kuchnią, jadalnią i sypialnią, znajdowały się zazwyczaj na rufie. Małe dzieci trafiały dla bezpieczeństwa do kojców.

Bydgoski cech szyprów

Sternicy, flisowie, rotmani to członkowie cechu szyprów, który powstał w Bydgoszczy w 1487 r. roku. Wykonywali łodzie, zajmowali się handlem rzecznym. Do pomocy zatrudniali sterników i pomagrów, którzy także mieli swoje bractwo żeglugowe. W zebraniach brackich mieli prawo uczestniczyć sternicy, flisowie i rotmani (pływający na czółnach przed barkami, szukając miejsc dla swobodnej żeglugi). Maciej Siejka, Walenty Białek, Wacław Gosko, Klemens Brzuszkiewicz, Szymon Mierzywoda, Stanisław Podraza i inni, starsi cechu sterników, zawarli umowę z konwentem karmelitów o utworzeniu Bractwa Szyperskiego, skupiającego członków cechu i ich rodziny. Przybyli do bydgoskiego ratusza 25 czerwca 1590 roku by zobowiązać się do szerzenia wiary katolickiej i kultu św. Barbary (od dobrej śmierci). Obiecali karmelitom ufundować ołtarz swej patronki, utrzymywać go i zaopatrywać w świece. Za posługę bractwo płaciło przeorowi jednego florena na kwartał. Omówiono też kwestię pochówku: w pogrzebie członka cechu lub Bractwa Szyperskiego, młodsi z cechu poniosą chorągiew bracką i świece. W statucie cechu sterników potwierdzonym przez starostę Jana Kościeleckiego, burmistrza i radę miejską zapisano też, że w każde suche dni (kwartalne dni postu obejmujące środę, piątek i sobotę) karmelici odprawią mszę za zmarłych członków cechu. W 1933 r. powrócono do dawnej tradycji powołując do życia Stowarzyszenie „Bractwo Św. Barbary” przy kościele farnym w Bydgoszczy.

Walka o „wolny brzeg”

Fakt dynamicznego rozwoju gospodarczego Bydgoszczy był powodem niechęci władz Torunia i Gdańska oraz miast Wielkopolski, które utrudniały mieszczanom bydgoskim udział w swobodnym spławie towarów (tzw. walka o „wolny brzeg”). Król Władysław IV w 1637 r. zabronił obcym szyprom spławu towarów na Brdzie.

Miasto związane z wodą

Położona na Brdzie w pobliżu katedry niewielka Wyspa św. Barbary powstała w połowie XIX w. podczas regulacji rzeki. W latach 30. XX wieku planowano ustawienie na wyspie figury patronki żeglarzy i dobrej śmierci. O tradycjach żeglugowych Bydgoszczy przypominają także nazwy ulic: Flisacka, Szyperska, Żeglarska, Marynarska, Kapitańska, Stary Port i Nawigacyjna.