INNE MIASTO… ZNISZCZENIA WOJENNE BYDGOSZCZY (1939–1945)

Bibliografia

1. Pamiętniki, wspomnienia, powieści
2. Obarska Ola, Rozdawałam zwycięzcom kwiaty. Wspomnienia aktorki, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1976.
3. Raszewski Zdzisław, Pamiętnik gapia. Bydgoszcz, jaką pamiętam z lat 1930–1945, „Pomorze”, Bydgoszcz 1994.
4. Sulima-Kamiński Jerzy, Most Królowej Jadwigi, t. II, „Pomorze”, Bydgoszcz 1986
5. Biblioteka Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Pamięć Bydgoszczan i Regionu. Archiwum Historii Mówionej
6. Czesław Kubicki, Stary Rynek i ul. Mostowa przed wojną, https://pamiecbydgoszczan.ukw.edu.pl/relacje/stary-rynek-i-ul-mostowa-przed-wojna
7. Maria Siwczak, Zachodnia pierzeja Starego Rynku, https://pamiecbydgoszczan.ukw.edu.pl/relacje/zachodnia-pierzeja-starego-rynku
8. Gabriela Centek, Ślad dłoni na murze, https://pamiecbydgoszczan.ukw.edu.pl/relacje/slad-dloni-na-murze

Źródła archiwalne

1. Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Dział Historii, Rozbiórka kościoła pojezuickiego „Abbruch der katholischen Kirche am General v. Kluge-Platz (ehemalige Jesuitenkirche)”, Kazimierz Borucki, Bydgoszcz, 1940, maszynopis, papier, nr inw. MOB WM/A-388

Prasa

1. Borucki Kazimierz, Jak zniszczono kościół Pojezuicki. Relacje naocznego świadaka, „Ilustrowany Kurier Polski”, 1946, nr 171, s. 5.

Opracowania i artykuły

1. Biegański Zdzisław, Mniejszość żydowska w Bydgoszczy 1920–1939, Wydawnictwo Uczelniane WSP w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1999.
2. Borucki Kazimierz, Ratowanie pamiątek narodowych, „Kalendarz Bydgoski”, 1968, s. 98–103.
3. Borucki Kazimierz, Tablice pamiątkowe Bydgoszczy, Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, Bydgoszcz 1963.
4. Bydgoszcz 3–4 września 1939. Studia i dokumenty, pod red. naukową Tomasza Chincińskiego i Pawła Machcewicza, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2008.
5. Chojnacka Barbara, Niepodległej – rzeźbiarze bydgoscy, [w:] Miejsca pamięci w przestrzeni miast w XIX i XX wieku, Architektura Miast VI zbiór studiów, pod red. Agnieszki Wysockiej, Lecha Łbika i Krystiana Straussa, Kujawsko-Pomorskie Centrum Kultury w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2019, s. 67–87.
6. Derkowska-Kostkowska Bogna, Kościół ewangelicki Chrystusa Pana obecnie ewangelicko-augsburski Zbawiciela, [w:] Szlakiem architektury sakralnej. Kościoły ewangelickie i poewangelickie, Kujawsko-Pomorskie Centrum Kultury w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2024, s. 43–47.
7. Drozdowski Krzysztof, Bombardowanie Bydgoszczy w dniach 1 i 2 września 1939 roku, „Militaria Pomorskie”, zbiór studiów, t. VIII, pod red. Mirosława Giętkowskiego i Łukasza Nadolskiego, Bydgoszcz 2015, s. 265–285.
8. Drozdowski Krzysztof, Bydgoska architektura militarna w latach 1772–1945, Agencja Wydawnicza CB, Bydgoszcz.
9. Hojna Zdzisław, Muzeum w Bydgoszczy. Dzieje i zbiory, Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2008.
10. J.P., Piotr Wiszniewski (1890–1966), „Kalendarz Bydgoski”, 1974, s. 173–175.
11. Jastrzębska-Puzowska Iwona, Architektura i urbanistyka Bydgoszczy w latach 1945–1956, „Kronika Bydgoska”, t. 34, 2013, s. 187–206.
12. Jastrzębska-Puzowska Iwona, Wysocka Agnieszka, Usuwanie śladów, zacieranie tradycji. Architektura i urbanistyka Bydgoszczy w czasie II wojny światowej i w pierwszych latach powojennych, „Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu”, z. 12, Bydgoszcz 2007, s. 57–70.
13. Jastrzębski Włodzimierz, Bydgoszcz pod niemieckim zarządem wojskowym (wrzesień-październik 1939 r.), [w:] Historia Bydgoszczy, t. II, cz. druga 1939–1945, pod red. Mariana Biskupa, Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, Bydgoszcz 2004, s. 80–110.
14. Kaliński Arkadiusz, Gadacz Remigiusz, 100 lat lotnictwa w Bydgoszczy, pod red. naukową Jacka Woźnego, Bydgoszcz 2016.
15. Katalog prac konkursowych. Prezydent Miasta Bydgoszczy. Miejska Pracownia Urbanistyczna. Prace konkursowe. Konkurs na opracowanie koncepcji architektoniczno-urbanistycznej zabudowy zachodniej pierzei wraz z koncepcją zagospodarowania płyty Starego Rynku w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2009.
16. Kowalski Janusz, Wygrywa Bydgoszcz, „Kalendarz Bydgoski”, 2002, R. XXXV, s. 267–270.
17. Kuczma Rajmund, Mała Encyklopedia – Litera D Domy Towarowe w Bydgoszczy, „Kalendarz Bydgoski”, 2002, R. XXXV, s. 232–234.
18. Lubaczewska Anna, To już przeszłość. Bydgoskie wydarzenia 2016 roku, „Kalendarz Bydgoski, R. 51, 2018, s. 175-180.
19. Mrozek Zdzisław, „Dziewczyna z Bydgoszczy” (Wspomnienia o Oli Obarskiej), „Kalendarz Bydgoski”, 1998, R. XXXI, s. 335–337.
20. Nadolska Anna, Obiekt miesiąca. „Chłopiec na krześle – Waciu”, Leokadia Łempicka, 1899 r., „Bydgoski Informator Kulturalny”, 03/2024 (548), s. 35.
21. Nadolska Anna, Rzeźbiarka Piłsudskiego. Związki Olgi Niewskiej z Bydgoszczą, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo”, t. L, 2019, s. 79–111.
22. Nadolska Anna, Wincentyna Teskowa (1888–1957), Instytut Pamięci Narodowej Delegatura w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2022.
23. Nadolski Łukasz M., Zniszczenia wojenne Bydgoszczy w 1945 roku, [w:] Bydgoszcz wojskowa. Szkice z dziejów garnizonu bydgoskiego od czasów najdawniejszych do współczesności, pod red. Alberta S. Kotowskiego, Sławomira Sadowskiego, Muzeum Wojsk Lądowych w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2017, s. 311–324.
24. Nadolski Łukasz Mamert, Bitwa o Bydgoszcz 20–28 stycznia 1945 roku, Muzeum Wojsk Lądowych w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2023.
25. Obarska Ola, Powrót do domu, „Kalendarz Bydgoski”, 1968, s. 106–108.
26. Od Starego Rynku do placu Wolności. Spacer ulicami międzywojennej Bydgoszczy, przewodnik, oprac. Anna Szybowicz, Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2011.
27. Pastuszewski Stefan, Kościół pod werzwaniem św. Krzyża (później św. Ignacego Loyoli) w Bydgoszczy, „Kronika Bydgoska”, XI, 1989, Bydgoszcz 1991, s. 195–220.
28. Paszyn Przybyrad, Rataj Krzysztof, Pomnik Walki i Męczeństwa Ziemi Bydgoskiej. Między pamięcią a propagandą, „Kronika Bydgoska”, t. 32, 2010, s. 315-343.
29. Piękna stara Bydgoszcz, t. I z serii: Bydgoszcz miasto na Kujawach, pod red. Jerzego Derendy, Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy, Bydgoszcz 2006.
30. Pruss Zdzisław, Obarska Ola, [w:] Ewa Adamus-Szymborska, Zofia Pietrzak, Zdzisław Pruss, Bydgoski Leksykon Teatralny, praca zbiorowa pod red. Zdzisława Prussa, Bydgoszcz 2000, s. 319–320.
31. Puziak Marcin ks., Maksymilian A. Piotrowski i jego Św. Ignacy Lojola, [w:] Jezuici w Bydgoszczy i okolicy, pod red. ks. Marcina Puziaka, Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Bydgoskiej w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2018, s. 323–345.
32. Siwiak Anna, Siwiak Wojciech, Zabudowania jezuickie w najnowszych badaniach archeologicznych, [w:] Jezuici w Bydgoszczy i okolicy, pod red. ks. Marcina Puziaka, Wyższe Seminarium Duchowne Diecezji Bydgoskiej w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2018, s. 187–216.
33. Ściesiński Kamil, 100 lat Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy (1923–2023), Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2023.
34. Trzeciakowski Wiesław, Śmierć w Bydgoszczy 1939–1945, Wydawnictwo Tekst, Bydgoszcz 2013.
35. Ulica Gdańska w Bydgoszczy. Przewodnik historyczny, Daria Bręczewska-Kulesza i inni, Wojewódzki Ośrodek Kultury w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2003.
36. W cieniu wojny. Bydgoszcz i jej mieszkańcy w czasie II wojny światowej, katalog wystawy, Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2014.
37. Weber Alicja, Z dziejów opery w Bydgoszczy 1956–1994, Akademia Muzyczna im. Felisa Nowowiejskiego w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1996.
38. Winter Piotr, Drenda Jerzy, Bydgoska „Łuczniczka” i jej kopie”, Towarzystwo Miłośników Miasta Bydgoszczy, Bydgoszcz 1996.
39. Wysocka Agnieszka, Bydgoski Stary Rynek w planach niemieckich okupantów, „Quart”, nr 1 (55), 2020, s. 78–95.
40. Wysocka Agnieszka, Dwie epoki, dwa style – pomniki Henryka Sienkiewicza, [w:] Miejsca pamięci w przestrzeni miast w XIX i XX wieku, Architektura Miast VI zbiór studiów, pod red. Agnieszki Wysockiej, Lecha Łbika i Krystiana Straussa, Kujawsko-Pomorskie Centrum Kultury w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2019, s. 89–102.

Prace niepublikowane

1. Nadolska Anna, Kobiety w życiu kulturalnym Bydgoszczy w latach 1920–1939, rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem dra hab. Zdzisława Biegańskiego, prof. UKW, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.

Netografia

1. (ast), Zachodnia pierzeja Bydgoszczy. Jak powinna wyglądać?, „Gazeta pomorska”, https://pomorska.pl/zachodnia-pierzeja-bydgoszczy-jak-powinna-wygladac/ar/7031547 (dostęp 06.12.2024).
2. [Stary Rynek] Koniec remontu, https://bydgoszczwbudowie.pl/2019/06/stary-rynek-koniec-remontu/ (dostęp 06.12.2024).
3. Polskie trumny okryte swastykami, Bydgoszcz – Okruchy Przeszłości, https://www.facebook.com/photo/?fbid=4139080889512461&set=a.2366379516782616 (dostęp 2.10.2024).
4. Bembnista Błażej, Bydgoski Ruch Miejski apeluje: Konkurs na plac Teatralny powinien objąć Stary Port i Focha do Opery, Metropolia bydgoska.pl, https://metropoliabydgoska.pl/bydgoski-ruch-miejski-stanowisko-plac-teatralny/ (dostęp 6.12. 2024).
5. Bembnista Błażej, Jak podczas wojny zniszczono cenne bydgoskie mosty. Wystawa otwiera obchody 250. urodzin Kanału Bydgoskiego, Metropolia Bydgoska, https://metropoliabydgoska.pl/bydgoski-obszar-wodny-w-czasie-ii-wojny-swiatowej/ (dostęp 21.10.2024).
6. Bembnista Błażej, Odbudowa zachodniej pierzei Rynku ma zmienić Bydgoszcz. Historia w nowoczesnym wydaniu [WIZUALIZACJE], Metropolia bydgoska.pl, https://metropoliabydgoska.pl/odbudowa-zachodniej-pierzei-rynku-ma-zmienic-bydgoszcz-historia-w-nowoczesnym-wydaniu-wizualizacje/ (dostęp 6.12. 2024).
7. Błażejewski Krzysztof, Straty wojenne Bydgoszczy. Straty kultury i dziedzictwa narodowego, bolesna rana w centrum, https://expressbydgoski.pl/straty-wojenne-bydgoszczy-straty-kultury-i-dziedzictwa-narodowego-bolesna-rana-w-centrum/ar/c1-16903757 (dostęp 21.10.2024).
8. Błażejewski Krzysztof, Straty wojenne Bydgoszczy. Zniszczenia i rabunek, to mienie było warte miliardy, https://expressbydgoski.pl/straty-wojenne-bydgoszczy-zniszczenia-i-rabunek-to-mienie-bylo-warte-miliardy/ar/c1-16888599 (dostęp 21.10.2024).
9. Borakiewicz Wojciech, 84. rocznica wybuchu II wojny światowej. Tym Bydgoszcz żyła 31 sierpnia i 1 września 1939 roku, https://bydgoszczinformuje.pl/84-rocznica-wybuchu-ii-wojny-czym-bydgoszcz-zyla-31-sierpnia-i-1-wrzesnia-1939-roku/ (dostęp 21.10.2024).
10. Chamot Marek, Bydgoskie dziedzictwo przemysłowe. Zarys problematyki, http://smsi.com.pl/bydgoskie-dziedzictwo-przemyslowe-dr-marek-chamot/(dostęp 23.10.2024).
11. Derenda Jerzy, Sprawozdanie z działalności TMMB w 2019, file:///Q:/0.%20INNE%20MIASTO%20Zniszczenia%20wojenne_wystawa%202025/
    Sprawozdanie+z+dzia%C5%82alno%C5%9Bci+TMMB+za+2019.pdf (dostęp 06.12.2024).
12. Kocoń Marta, Serce miasta zacznie bić? Debata o zachodniej pierzei Starego Rynku, „Tygodnik Bydgoski”, https://tygodnikbydgoski.pl/historia/serce-miasta-zacznie-bic-debata-o-zachodniej-pierzei-starego-rynku-20-04-19 (dostęp 06.12.2024).
13. Komisarek Monika, Odbudowa zachodniej pierzei ciągle rodzi dyskusje. Dominanta czy dekoracja?, TVP 3, https://bydgoszcz.tvp.pl/46056510/dyskusja-o-odbudowie-zachodniej-perzei (dostęp 06.12.2024).
14. Ławniczak Remigiusz, Materialne straty wojenne na Pomorzu i Kujawach (1939–1945),  https://ipn.gov.pl/pl/historia-z-ipn/204297,Remigiusz-Lawniczak-Materialne-straty-wojenne-na-Pomorzu-i-Kujawach-19391945.html (dostęp 2.10.2024).
15. Paszyn Przybyrad, Rataj Krzysztof, Pomnik Walki i Męczeństwa Ziemi Bydgoskiej. Między pamięcią a propagandą, file:///C:/Users/anna.nadolska/Downloads/P_Paszyn_T_32_2010%20(1).pdf (dostęp 06.12.2024).
16. Piątkowski Dawid, Czy zachodnia pierzeja wróci na Stary Rynek w Bydgoszczy?, TVP 3, https://bydgoszcz.tvp.pl/54732448/zachodnia-pierzeja-starego-rynku-w-bydgoszczy (dostęp 06.12.2024).
17. Pluta Joanna, Czy zachodnia pierzeja po nowemu ma szansę stać się perłą i zmienić charakter Bydgoszczy?, „Gazeta Pomorska”, https://pomorska.pl/czy-zachodnia-pierzeja-po-nowemu-ma-szanse-stac-sie-perla-i-zmienic-charakter-bydgoszczy/ar/c1-14598689 (dostęp 06.12.2024).
18. Pluta Joanna, Menedżer Śródmieścia ma plan na zachodnią pierzeję Starego Rynku. „Pogodzi pokolenia” [wideo], „Gazeta Pomorska”, https://pomorska.pl/menedzer-srodmiescia-ma-plan-na-zachodnia-pierzeje-starego-rynku-pogodzi-pokolenia-wideo/ar/c1-14592187 (dostęp 06.12.2024).
19. Rewitalizacja Starego Rynku. Salon Bydgoszczy otwarty przed czasem. Raport nr 18, bydgoszcz.pl https://www.bydgoszcz.pl/aktualnosci/tresc/rewitalizacja-starego-rynku-salon-bydgoszczy-otw/ (dostęp 06.12.2024).
20. Stasiewicz-Mąka Anna, Architekci mówią „nie” odbudowie Zamku Bydgoskiego i zachodniej pierzei, „Gazeta Pomorska”, https://pomorska.pl/architekci-mowia-nie-odbudowie-zamku-bydgoskiego-i-zachodniej-pierzei/ar/c1-14159801 (dostęp 06.12.2024).
21. Udana dyskusja o zachodniej pierzei Starego Rynku, bydgoszcz.pl, https://www.bydgoszcz.pl/aktualnosci/tresc/udana-dyskusja-o-zachodniej-pierzei-starego-rynku/ (dostęp 06.12.2024).
22. Więcławski Jarosław, Bydgoski Ruch Miejski: – Plac Teatralny w Bydgoszczy ma się stać wizytówką miasta, „Express Bydgoski”, https://expressbydgoski.pl/bydgoski-ruch-miejski-plac-teatralny-w-bydgoszczy-ma-sie-stac-wizytowka-miasta/ar/c1-18727969 (dostęp 5.12.2024).
23. Więcławski Jarosław, Nowe propozycje zagospodarowania placu Teatralnego w Bydgoszczy. Magistrat, Szklany Park czy schody nad rzekę, „Express Bydgoski”, https://expressbydgoski.pl/nowe-propozycje-zagospodarowania-placu-teatralnego-w-bydgoszczy-magistrat-szklany-park-czy-schody-nad-rzeke/ar/c1-18517671 (dostęp 5.12.2024).
24. Wilkowski Maciej, Odbudowa zachodniej pierzei Starego Rynku. Co ludzie powiedzą? Będą konsultacje!, Radio PiK, https://www.radiopik.pl/2,83583,odbudowa-zachodniej-pierzei-starego-rynku-co-lud (dostęp 06.12.2024).
25. Winter Piotr, Zachodnia pierzeja Starego Rynku w Bydgoszczy w trzech odsłonach, https://tygodnikbydgoski.pl/historia/zachodnia-pierzeja-starego-rynku-w-bydgoszczy-w-trzech-odslonach (dostęp 2.10.2024).
26. Wraca temat odbudowy zachodniej pierzei Starego Rynku. Prezydent jest za jej historyczną rekonstrukcją, „Express Bydgoski”, https://expressbydgoski.pl/wraca-temat-odbudowy-zachodniej-pierzei-starego-rynku-prezydent-jest-za-jej-historyczna-rekonstrukcja/ar/10837904 (dostęp 06.12.2024).
27. Wyniki konkursu – Zachodnia Pierzeja – Bydgoszcz, http://w-a.pl/aktualnosci.php?artykul=961&drukuj=tak (dostęp 06.12.2024).
28. Zachodnia Pierzeja Starego Rynku, https://www.youtube.com/watch?v=CpuYh9xy4jg (dostęp 06.12.2024).
29. Zieliński Tomasz, Zachodnia pierzeja powróci na Stary Rynek?, „Express Bydgoski”, https://expressbydgoski.pl/zachodnia-pierzeja-powroci-na-stary-rynek/ar/10837364 (dostęp 06.12.2024).