W czerwcu 1943 r. pracownicy Muzeum Miejskiego przystąpili do wypełnienia polecenia nadburmistrza Bydgoszczy Walthera Ernsta w sprawie decentralizacji zbiorów. Przewieziono je do okolicznych dworów położonych na zachód i północ od Bydgoszczy. W 1943 r. miało miejsce siedem transportów:
Co ciekawe, 18 grudnia 1943 r. część obrazów z Piotrkówka zostało przewiezionych do Bydgoszczy na wystawę organizowaną w Hindenburg-Schule. W dn. 8 marca 1944 r. skrzynie z obrazami zostały na powrót zdeponowane w Piotrkówku. Łącznie, w 1943 r. wywiezionych zostało 488 obrazów, 658 obiektów archeologicznych oraz historycznych, a także zbiory z zakresu etnografii oraz kolekcja rzemiosła artystycznego.
W roku 1944 dokonano kolejnych wywozów:
Na chwilę obecną liczba strat wojennych Muzeum Miejskiego w Bydgoszczy szacowana jest na ok. 1100 obiektów, nie uwzględniając zbiorów archeologicznych i numizmatycznych.
Na wystawie prezentujemy Państwu reprodukcje najcenniejszych prac, figurujących na liście strat wojennych bydgoskiego muzeum.
Portret pani D.
olej, nr kat. O.151, zakup, 1928 r., Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Muzeum Narodowe w Warszawie
Autoportret z Mieczysławem Frenklem, Duet
1913, olej, płótno, nr kat. O.335, zakup, 1932, Miejsce wywozu: Kawęcin, pow. świecki, Fot. Archiwum MOB
Anemony
1924, pastel, nr kat. W.90, dar, 1937, Miejsce wywozu: Trzciniec, gm. Sicienko, pow. bydgoski, Fot. Archiwum MOB
U wróżki
1873, olej, płótno, nr kat. O.349, zakup, 1933, Miejsce wywozu: Kawęcin, pow. świecki, Fot. Archiwum Państwowe w Bydgoszczy
Pobór cła wodnego na Brdzie – szkic
olej, nr kat. O.361, zakup, 1928, Miejsce wywozu: Trzciniec, gm. Sicienko, pow. bydgoski, Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe, sygn.: 1-K-4307
Portret kobiecy (Portret młodej kobiety)
płótno, olej, nr kat. O.213, dar, 1929, Miejsce wywozu: Kawęcin, gm. Bukowiec, pow. świecki, Fot. Archiwum MOB
Portret malarza Adama Hannytkiewicza
olej, płótno, nr kat. 145, zakup, 1927, Miejsce wywozu: Trzciniec, gm. Sicienko, pow. bydgoski, Fot. Sztuki Piękne: miesięcznik poświęcony architekturze, rzeźbie, malarstwu, grafice i zdobnictwu: organ Polskiego Instytutu Sztuk Pięknych 1931 R. 7, s. 129
Martwa natura
1925, olej, płótno, nr kat. O.80, zakup, 1926, Miejsce wywozu: Bydgoszcz, Teatr Miejski, Fot. Archiwum MOB
Portret księdza
1925, olej, deska, nr kat. O.92, zakup, 1926, Miejsce wywozu: Trzciniec, gm. Sicienko, pow. bydgoski, Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe, sygn.: 1-K-5488
„Starannie rysowana głowa, czarna sutanna, w tle formistyczna nieco architektura, tło złote.” (opis z karty naukowej)
Portret rzeźbiarza Godebskiego
olej, nr kat. O.203, zakup, 1928, Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Archiwum MOB
„Do lepszych moich rzeczy zaliczam portret Godebskiego, namalowany w ośmiu godzinach, który zakupiło Muzeum w Bydgoszczy.”, Sobociński, Kwadrans u wielkiego twórcy… Józef Męcina-Krzesz o swojem życiu i dziełach, Dziennik Bydgoski z dnia 15 czerwca 1930 r., R. 24, nr 137, s. 11
Brat Albert
karton, węgiel prasowany, nr kat. W.209, dar, 1937, Miejsce wywozu: Kawęcin, gm. Bukowiec, pow. świecki, Fot. Archiwum MOB, Odnaleziony dn. 24 maja 1949 roku w Kawęcinie. Na protokole odręczna notatka „zniszczony częściowo”. Nieznane są jego dalsze losy.
Portret męski (studium)
olej, nr kat. O.137, dar, 1927, Miejsce wywozu: Kawęcin, gm. Bukowiec, pow. świecki, Fot. Archiwum MOB
„Muzeum pozyskało do swych zbiorów dwa nowe cenne obrazy M.A. Piotrowskiego, a mianowicie olejne studjum brodatego mężczyzny w fantastycznym kapeluszu i olejne studjum portretowe. Dyrekcja Muzeum składa ofiarodawcy p. Wiktorowi Lodze z Poznania serdeczne podziękowania. Wymienione obrazy zawieszono w hallu I-go piętra Muzeum” / Dziennik Bydgoski, z dn. 1 maja 1927, R.21, nr 100, s. 10
Herbata
olej, płótno, nr kat. O.146, zakup, 1927, Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe, sygn. 1-K-8065
Portret prof. Wyczółkowskiej
1920, akwarela, karton, nr kat. W.7, dar, 1937, Miejsce wywozu: Trzciniec, gm. Sicienko, pow. bydgoski, Fot. Archiwum MOB
Portret kobiecy w futrzanej czapce
olej, płótno, nr kat. O.210, zakup, 1929, Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Archiwum MOB
Portret Ireny, żony artysty (Portret żony na tle samochodu)
1925, olej, deska, nr kat. O.93, zakup, 1926, Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Archiwum MOB
Zadumana – portrecik kobiecy
olej, płótno, nr kat.: O.323, zakup, 1928, Miejsce wywozu: Kawęcin, pow. świecki, Fot. Archiwum MOB
Półakt
olej, płótno, nr kat. O.81, zakup, 1925, Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Archiwum MOB
„(…) Wśród obrazów wartość naprawdę muzealną mają: Weissa (profesora akademji sztuk pięknych w Krakowie) „Półakt”, frapujący widza malarskim zestrojeniem ciepłych tonów ciała z zimnem, niebieskim tłem” / Gazeta Bydgoska, 21 marca 1926 r.
Dwie siostry – Polska i Litwa
1897, olej, płótno, nr kat. O.459, zakup, 1939, Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Archiwum MOB
Jagiełło opłakuje śmierć Jadwigi
1859, olej, nr kat. O.324, zakup, 1932, Miejsce wywozu: Kawęcin, gm. Bukowiec, pow. świecki, Fot. Archiwum Państwowe w Bydgoszczy
Epizod z wojny szwedzkiej
przed/lub 1899, olej, płótno, nr kat. O.77, dar, 1925, Miejsce wywozu: Kawęcin, pow. świecki, Na protokole kontrolnym z 1945 r. odręczna notatka „rama tylko”., „BYDGOSZCZ – W muzeum naszem wystawiono na widok publiczny doskonały obraz Józefa Brandta, przedstawiający utarczkę ze Szwedami w XVII wieku. Obraz ten, nabyty z kolekcji Rosińskiego w Poznaniu, dzięki wspaniałomyślnemu darowi tutejszego obywatela p. Figla, zdobić będzie stale zbiory naszego Muzeum”. / Kronika Artystyczna [w]: Sztuki Piękne, Rocznik pierwszy, Kraków 1924-1925, s. 387
Petersburscy woźnice
akwarela, papier, nr kat. O.76, dar, 1925, Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Archiwum MOB
W kościele
1921, akwarela, papier, nr kat. O.172, zakup, 1928, Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Archiwum MOB
Wejście do kościoła Św. Jana w Toruniu
gwasz, nr kat. O.373, zakup, 1935, Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Jerzy Rupniewski, Krzyż przy wejściu do kościoła, fot. Ada Janczewska, 1930, pozytyw IS PAN nr 9604
Portret męski
1882, olej, nr kat. O.181, zakup, 1928, Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Archiwun MOB
Dolce far niente
1837, olej, płótno, nr kat. O.130, dar, 1927, Miejsce wywozu: Wg informacji spisanych po wojnie obraz wywieziono do Dębowa, ale nie figuruje on na żadnej z list wywozowych, Fot. Archiwum MOB
„Sensacyjna kradzież obrazu Piotrowskiego w Muzeum Miejskiem. Złodziej mając wyrzuty sumienia przesłał dzieło sztuki administracji naszego pisma.
Po raz pierwszy dopuszczono się w Muzeum Miejskiem w Bydgoszczy w ub. wtorek w południe kradzieży dzieła sztuki. Z galerji obrazów artysty-malarza bydgoszczanina Maksymiliana Piotrowskiego, zmarłego w połowie ub. wieku, znajdujących się na pierwszem piętrze, pewien amator dzieł sztuki zabrał cenny obraz, przedstawiający „Odpoczynek artysty”. Obraz ten, bardzo pikantny, posiada wartość około 500 złotych. Prawdopodobnie złodziej w czasie zwiedzania muzeum przez publiczność, niepostrzeżony przez nikogo, ściągnął obraz i skrywając go pod płaszczem, wyniósł z muzeum. O sensacyjnej tej kradzieży kustosz muzeum powiadomił policję, która wszczęła dochodzenie. Tymczasem złodziej, mając widocznie wyrzuty sumienia, przesłał skradziony obraz, opakowany papierem, w ub. środę po południu przez chłopca administracji naszego pisma. Na papierze był napis: „Proszę uprzejmie paczkę posłać do Muzeum Miejskiego”. Zwróciliśmy się więc do Muzeum Miejskiego, nie przypuszczając, że w paczce znajduje się skradziony obraz. Dopiero po otwarciu paczki okazało się, że jest to skradzione dzieło sztuki. Sumienie zatem ruszyło nieznanego złodzieja”. / Dziennik Bydgoski, (R.30), 1936, Nr 90, z dnia 17 kwietnia 1936 r., s. 11
Heroina
1922, akwarela, nr kat. O.245, zakup, 1930, Miejsce wywozu: Kawęcin, pow. świecki, Fot. Muzeum Narodowe w Poznaniu, MoNm Z.S. 5027, Sztuki Piękne na Powszechnej Wystawie Krajowej 1929, Teka II, Malarstwo, cz. II
Widok na Toruń
olej, nr kat. 315, zakup, 1932, Miejsce wywozu: Bydgoszcz, mieszkanie burmistrza, Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe, sygn. 1-K-2722
„Dobrą szkołę znać w pracach Leona Drapiewskiego, z którego ,,Widoku na Toruń” widać manjerę monachijską (…)” Piękny dorobek artystyczny Bydgoszczy. Z wystawy Związku Plastyków Pomorskich w Muzeum Miejskiem, Dziennik Bydgoski z dnia 20 grudnia 1931 r., R. 25, nr 294, s. 8
Dziecko
1930, olej, płótno, nr kat. O.219, zakup, 1932, Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Poznaniu, Bartel Bronisław, Portret, fot. Ulatowski
W roku 1929 r. zakupiono od artysty obraz „Sen Wojtka”. W dn. 31 stycznia 1932 r. decyzją Podkomisji Deputacji Muzealnej obraz ten zamieniono z dopłatą na obraz „Dziecko”.
Chłopcy bawiący się pod ruinami zamku bydgoskiego
1836, olej, płótno, nr kat. O.204, zakup, 1929, Miejsce wywozu: Kawęcin, gm. Bukowiec, pow. świecki, Fot. Archiwum MOB
W parku
tempera, papier, nr kat. O.211, zakup, 1929, Miejsce wywozu: Trzciniec, gm. Sicienko, pow. bydgoski, Fot. Archiwum MOB
W Połoniny
1931, olej, płótno, nr kat. O.453, zakup, 1938, Miejsce wywozu: Kawęcin, gm. Bukowiec, pow. świecki, Fot. Archiwum MOB
Zabawki
olej, płótno, nr kat. O.147, zakup, 1927, Miejsce wywozu: Trzciniec, gm. Sicienko, pow. bydgoski, Fot. Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Poznaniu, Hannytkiewicz Adam, Martwa natura, fot. Ulatowski, 678
Uliczka na Korčuli
akwarela, nr kat. O.436, zakup, 1937/1938 (?), Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe, sygn. 1-K-4998
Z bajki
olej, tektura, nr kat. O.182, zakup, 1928, Miejsce wywozu: Trzciniec, gm. Sicienko, pow. bydgoski, Fot. Archiwum MOB
Motyw z Poronina
olej, płótno, nr kat. O.114, zakup, 1927, Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Archiwum MOB
Buki w Rozewiu
1933, olej, nr kat. O.432, zakup, 1936, Miejsce wywozu: Trzciniec, gm. Sicienko, pow. bydgoski, Fot. Archiwum MOB
„Stuletnie buki na wybrzeżu pod ochroną
Na podstawie tymczasowego zarządzenia starostwa morskiego w Wejherowie, stuletnie buki na przylądku rozewskim, stanowiące prześliczne okazy flory wybrzeża oraz zabezpieczenie brzegu przed podmyciem, nie ulegną zagładzie, gdyż na podstawie ustawy o ochronie przyrody zostały zabezpieczone przez władze administracyjne, do czasu wydania dalszych zarządzeń przez województwo. Buki te przepięknie odtworzył w obrazach, wystawionych obecnie w bydgoskim Muzeum Miejskim, Prof. Stefan Filipkiewicz.” / Dziennik Bydgoski, (R.30), 1936, Nr 246, z dnia 22 października 1936 r., s. 9
Zakopane
1893, akwarela, nr kat. O.304, dar, 1931, Miejsce wywozu: Kawęcin, gm. Bukowiec, pow. świecki, Fot. Archiwum MOB
Gdynia
[1922-1929], olej, tektura, nr kat. O.207, zakup, 1929, Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Archiwum MOB
Dworek
akwarela, nr kat. O.310, zakup, 1931, Akwarela prezentowana była w 1930 r. w Towarzystwie Zachęta Sztuk Pięknych, Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Ada Janczewska, 1930, neg. IS PAN, nr 32538 PL