Straty wojenne Muzeum Okręgowego im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy

W czerwcu 1943 r. pracownicy Muzeum Miejskiego przystąpili do wypełnienia polecenia nadburmistrza Bydgoszczy Walthera Ernsta w sprawie decentralizacji zbiorów. Przewieziono je do okolicznych dworów położonych na zachód i północ od Bydgoszczy. W 1943 r. miało miejsce siedem transportów:

• • • 21 czerwca 1943 r. – Morsk (pow. świecki): 100 obrazów, teki z rysunkami i grafikami, archeologia;
    • 24 czerwca 1943 r. – Kawęcin (pow. świecki): 100 obrazów;
    • 9 lipca 1943 r. – Mała Komorza (pow. tucholski, gm. Tuchola): 10 skrzyń z zabytkami archeologicznymi – w dn. 16 czerwca 1944 r. przewieziono je do sąsiedniej Małej Komorzy.
    • 23 lipca 1943 r. – Kiełpin (pow. tucholski, gm. Tuchola): 10 skrzyń z zabytkami archeologicznymi;
    • 7 września 1943 r. – Trzciniec (pow. bydgoski, gm. Sicienko): 125 obrazów;
    • 30 września 1943 r. – Pobórka (pow. pilski, gm. Białośliwie): 14 skrzyń z obiektami rzemiosła artystycznego;
    • 21 października 1943 r. – Piotrkówko (pow. bydgoski, gm. Sicienko): 161 obrazów, grafiki, rzeźby.

Co ciekawe, 18 grudnia 1943 r. część obrazów z Piotrkówka zostało przewiezionych do Bydgoszczy na wystawę organizowaną w Hindenburg-Schule. W dn. 8 marca 1944 r. skrzynie z obrazami zostały na powrót zdeponowane w Piotrkówku. Łącznie, w 1943 r. wywiezionych zostało 488 obrazów, 658 obiektów archeologicznych oraz historycznych, a także zbiory z zakresu etnografii oraz kolekcja rzemiosła artystycznego.

W roku 1944 dokonano kolejnych wywozów:

• • • 8 marca 1944 r. – Piotrkówko (pow. bydgoski, gm. Sicienko): 101 obrazów;
    • 13 kwietnia 1944 r. – Luszkówko (pow. świecki): 9 skrzyń z zabytkami archeologicznymi oraz 2 skrzynie z obiektami rzemiosła artystycznego;
    • 3 maja 1944 r. – Łochowice (pow. bydgoski, gm. Białe Błota): 8 skrzyń z zabytkami archeologicznymi;
    • 20 czerwca 1944 r. – Pobórka (pow. pilski, gm. Białośliwie): 15 skrzyń z zabytkami archeologicznymi;
    • 15 listopada 1944 r. – Dębowo (pow. nakielski, gm. Sadki): obrazy, teki z rysunkami i grafikami, zabytki archeologiczne oraz militaria zdeponowane wcześniej w Morsku;
    • 26 listopada 1944 r. – Dębowo: grafiki, prace Jerzego Rupniewskiego, zbiory afrykańskie;
    • 30 grudnia 1944 r. – Dębowo: 4 obrazy.

Na chwilę obecną liczba strat wojennych Muzeum Miejskiego w Bydgoszczy szacowana jest na ok. 1100 obiektów, nie uwzględniając zbiorów archeologicznych i numizmatycznych.

Na wystawie prezentujemy Państwu reprodukcje najcenniejszych prac, figurujących na liście strat wojennych bydgoskiego muzeum.

1. Kazimierz Stabrowski

Portret pani D.

olej, nr kat. O.151, zakup, 1928 r., Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Muzeum Narodowe w Warszawie

2. Stanisław Lentz

Autoportret z Mieczysławem Frenklem, Duet

1913, olej, płótno, nr kat. O.335, zakup, 1932, Miejsce wywozu: Kawęcin, pow. świecki, Fot. Archiwum MOB

3. Leon Wyczółkowski

Anemony

1924, pastel, nr kat. W.90, dar, 1937, Miejsce wywozu: Trzciniec, gm. Sicienko, pow. bydgoski, Fot. Archiwum MOB

4. Franciszek Streitt

U wróżki

1873, olej, płótno, nr kat. O.349, zakup, 1933, Miejsce wywozu: Kawęcin, pow. świecki, Fot. Archiwum Państwowe w Bydgoszczy

5. Antoni Michalak

Pobór cła wodnego na Brdzie – szkic

olej, nr kat. O.361, zakup, 1928, Miejsce wywozu: Trzciniec, gm. Sicienko, pow. bydgoski, Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe, sygn.: 1-K-4307

6. Olga Boznańska

Portret kobiecy (Portret młodej kobiety)

płótno, olej, nr kat. O.213, dar, 1929, Miejsce wywozu: Kawęcin, gm. Bukowiec, pow. świecki, Fot. Archiwum MOB

7. Leon Dołżycki

Portret malarza Adama Hannytkiewicza

olej, płótno, nr kat. 145, zakup, 1927, Miejsce wywozu: Trzciniec, gm. Sicienko, pow. bydgoski, Fot. Sztuki Piękne: miesięcznik poświęcony architekturze, rzeźbie, malarstwu, grafice i zdobnictwu: organ Polskiego Instytutu Sztuk Pięknych 1931 R. 7, s. 129

8. Adam Hannytkiewicz

Martwa natura

1925, olej, płótno, nr kat. O.80, zakup, 1926, Miejsce wywozu: Bydgoszcz, Teatr Miejski, Fot. Archiwum MOB

9. Ludomir Slendziński

Portret księdza

1925, olej, deska, nr kat. O.92, zakup, 1926, Miejsce wywozu: Trzciniec, gm. Sicienko, pow. bydgoski, Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe, sygn.: 1-K-5488

„Starannie rysowana głowa, czarna sutanna, w tle formistyczna nieco architektura, tło złote.” (opis z karty naukowej)

10. Józef Męcina-Krzesz

Portret rzeźbiarza Godebskiego

olej, nr kat. O.203, zakup, 1928, Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Archiwum MOB

„Do lepszych moich rzeczy zaliczam portret Godebskiego, namalowany  w ośmiu godzinach, który zakupiło Muzeum w Bydgoszczy.”, Sobociński, Kwadrans u wielkiego twórcy… Józef Męcina-Krzesz o swojem życiu i dziełach, Dziennik Bydgoski z dnia 15 czerwca 1930 r., R. 24, nr 137, s. 11

11. Leon Wyczółkowski

Brat Albert

karton, węgiel prasowany, nr kat. W.209, dar, 1937, Miejsce wywozu: Kawęcin, gm. Bukowiec, pow. świecki, Fot. Archiwum MOB, Odnaleziony dn. 24 maja 1949 roku w Kawęcinie. Na protokole odręczna notatka „zniszczony częściowo”. Nieznane są jego dalsze losy.

12. Maksymilian A. Piotrowski

Portret męski (studium)

olej, nr kat. O.137, dar, 1927, Miejsce wywozu: Kawęcin, gm. Bukowiec, pow. świecki, Fot. Archiwum MOB

„Muzeum pozyskało do swych zbiorów dwa nowe cenne obrazy M.A. Piotrowskiego, a mianowicie olejne studjum brodatego mężczyzny w fantastycznym kapeluszu i olejne studjum portretowe. Dyrekcja Muzeum składa ofiarodawcy p. Wiktorowi Lodze z Poznania serdeczne podziękowania. Wymienione obrazy zawieszono w hallu I-go piętra Muzeum” / Dziennik Bydgoski, z dn. 1 maja 1927, R.21, nr 100, s. 10

13. Władysław Lam

Herbata

olej, płótno, nr kat. O.146, zakup, 1927, Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe, sygn. 1-K-8065

14. Leon Wyczółkowski

Portret prof. Wyczółkowskiej

1920, akwarela, karton, nr kat. W.7, dar, 1937, Miejsce wywozu: Trzciniec, gm. Sicienko, pow. bydgoski, Fot. Archiwum MOB

15. Janusz Podoski

Portret kobiecy w futrzanej czapce

olej, płótno, nr kat. O.210, zakup, 1929, Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Archiwum MOB

16. Ludomir Sleńdziński

Portret Ireny, żony artysty (Portret żony na tle samochodu)

1925, olej, deska, nr kat. O.93, zakup, 1926, Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Archiwum MOB

17. N.

Zadumana – portrecik kobiecy

olej, płótno, nr kat.: O.323, zakup, 1928, Miejsce wywozu: Kawęcin, pow. świecki, Fot. Archiwum MOB

18. Wojciech Weiss

Półakt

olej, płótno, nr kat. O.81, zakup, 1925, Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Archiwum MOB

„(…) Wśród obrazów wartość naprawdę muzealną mają: Weissa (profesora akademji sztuk pięknych w Krakowie) „Półakt”, frapujący widza malarskim zestrojeniem ciepłych tonów ciała z zimnem, niebieskim tłem” / Gazeta Bydgoska, 21 marca 1926 r.

19. Wojciech Gerson

Dwie siostry – Polska i Litwa

1897, olej, płótno, nr kat. O.459, zakup, 1939, Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Archiwum MOB

20. Maksymilian A. Piotrowski

Jagiełło opłakuje śmierć Jadwigi

1859, olej, nr kat. O.324, zakup, 1932, Miejsce wywozu: Kawęcin, gm. Bukowiec, pow. świecki, Fot. Archiwum Państwowe w Bydgoszczy

21. Józef Brandt

Epizod z wojny szwedzkiej

przed/lub 1899, olej, płótno, nr kat. O.77, dar, 1925, Miejsce wywozu: Kawęcin, pow. świecki, Na protokole kontrolnym z 1945 r. odręczna notatka „rama tylko”., „BYDGOSZCZ – W muzeum naszem wystawiono na widok publiczny doskonały obraz Józefa Brandta, przedstawiający utarczkę ze Szwedami w XVII wieku. Obraz ten, nabyty z kolekcji Rosińskiego w Poznaniu, dzięki wspaniałomyślnemu darowi tutejszego obywatela p. Figla, zdobić będzie stale zbiory naszego Muzeum”. / Kronika Artystyczna [w]: Sztuki Piękne, Rocznik pierwszy, Kraków 1924-1925, s. 387

22. Aleksander Orłowski

Petersburscy woźnice

akwarela, papier, nr kat. O.76, dar, 1925, Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Archiwum MOB

23. Anna Römer

W kościele

1921, akwarela, papier, nr kat. O.172, zakup, 1928, Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Archiwum MOB

24. Jerzy Rupniewski

Wejście do kościoła Św. Jana w Toruniu

gwasz, nr kat. O.373, zakup, 1935, Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Jerzy Rupniewski, Krzyż przy wejściu do kościoła, fot. Ada Janczewska, 1930, pozytyw IS PAN nr 9604

25. Anna Bilińska-Bohdanowiczowa

Portret męski

1882, olej, nr kat. O.181, zakup, 1928, Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Archiwun MOB

26. Maksymilian A. Piotrowski

Dolce far niente

1837, olej, płótno, nr kat. O.130, dar, 1927, Miejsce wywozu: Wg informacji spisanych po wojnie obraz wywieziono do Dębowa, ale nie figuruje on na żadnej z list wywozowych, Fot. Archiwum MOB

„Sensacyjna kradzież obrazu Piotrowskiego w Muzeum Miejskiem. Złodziej mając wyrzuty sumienia przesłał dzieło sztuki administracji naszego pisma.

Po raz pierwszy dopuszczono się w Muzeum Miejskiem w Bydgoszczy w ub. wtorek w południe kradzieży dzieła sztuki. Z galerji obrazów artysty-malarza bydgoszczanina Maksymiliana Piotrowskiego, zmarłego w połowie ub. wieku, znajdujących się na pierwszem piętrze, pewien amator dzieł sztuki zabrał cenny obraz, przedstawiający „Odpoczynek artysty”. Obraz ten, bardzo pikantny, posiada wartość około 500 złotych. Prawdopodobnie złodziej w czasie zwiedzania muzeum przez publiczność, niepostrzeżony przez nikogo, ściągnął obraz i skrywając go pod płaszczem, wyniósł z muzeum. O sensacyjnej tej kradzieży kustosz muzeum powiadomił policję, która wszczęła dochodzenie. Tymczasem złodziej, mając widocznie wyrzuty sumienia, przesłał skradziony obraz, opakowany papierem, w ub. środę po południu przez chłopca administracji naszego pisma. Na papierze był napis: „Proszę uprzejmie paczkę posłać do Muzeum Miejskiego”. Zwróciliśmy się więc do Muzeum Miejskiego, nie przypuszczając, że w paczce znajduje się skradziony obraz. Dopiero po otwarciu paczki okazało się, że jest to skradzione dzieło sztuki. Sumienie zatem ruszyło nieznanego złodzieja”. / Dziennik Bydgoski, (R.30), 1936, Nr 90, z dnia 17 kwietnia 1936 r., s. 11

27. Józef Mehoffer

Heroina

1922, akwarela, nr kat. O.245, zakup, 1930, Miejsce wywozu: Kawęcin, pow. świecki, Fot. Muzeum Narodowe w Poznaniu, MoNm Z.S. 5027, Sztuki Piękne na Powszechnej Wystawie Krajowej 1929, Teka II, Malarstwo, cz. II

28. Leon Drapiewski

Widok na Toruń

olej, nr kat. 315, zakup, 1932, Miejsce wywozu: Bydgoszcz, mieszkanie burmistrza, Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe, sygn. 1-K-2722

„Dobrą szkołę znać w pracach Leona Drapiewskiego, z którego ,,Widoku na Toruń” widać manjerę monachijską (…)” Piękny dorobek artystyczny Bydgoszczy. Z wystawy Związku Plastyków Pomorskich w Muzeum Miejskiem, Dziennik Bydgoski z dnia 20 grudnia 1931 r., R. 25, nr 294, s. 8

29. Bronisław Bartel

Dziecko

1930, olej, płótno, nr kat. O.219, zakup, 1932, Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Poznaniu, Bartel Bronisław, Portret, fot. Ulatowski

W roku 1929 r. zakupiono od artysty obraz „Sen Wojtka”. W dn. 31 stycznia 1932 r. decyzją Podkomisji Deputacji Muzealnej obraz ten zamieniono z dopłatą na obraz „Dziecko”.

30. Maksymilian A. Piotrowski

Chłopcy bawiący się pod ruinami zamku bydgoskiego

1836, olej, płótno, nr kat. O.204, zakup, 1929, Miejsce wywozu: Kawęcin, gm. Bukowiec, pow. świecki, Fot. Archiwum MOB

31. Julian Fałat

W parku

tempera, papier, nr kat. O.211, zakup, 1929, Miejsce wywozu: Trzciniec, gm. Sicienko, pow. bydgoski, Fot. Archiwum MOB

32. Kazimierz Sichulski

W Połoniny

1931, olej, płótno, nr kat. O.453, zakup, 1938, Miejsce wywozu: Kawęcin, gm. Bukowiec, pow. świecki, Fot. Archiwum MOB

33. Adam Hannytkiewicz

Zabawki

olej, płótno, nr kat. O.147, zakup, 1927, Miejsce wywozu: Trzciniec, gm. Sicienko, pow. bydgoski, Fot. Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Poznaniu, Hannytkiewicz Adam, Martwa natura, fot. Ulatowski, 678

34. Jerzy Rupniewski

Uliczka na Korčuli

akwarela, nr kat. O.436, zakup, 1937/1938 (?), Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe, sygn. 1-K-4998

35. Jacek Malczewski

Z bajki

olej, tektura, nr kat. O.182, zakup, 1928, Miejsce wywozu: Trzciniec, gm. Sicienko, pow. bydgoski, Fot. Archiwum MOB

36. Władysław Ślewiński

Motyw z Poronina

olej, płótno, nr kat. O.114, zakup, 1927, Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Archiwum MOB

37. Stefan Filipkiewicz

Buki w Rozewiu

1933, olej, nr kat. O.432, zakup, 1936, Miejsce wywozu: Trzciniec, gm. Sicienko, pow. bydgoski, Fot. Archiwum MOB

„Stuletnie buki na wybrzeżu pod ochroną

Na podstawie tymczasowego zarządzenia starostwa morskiego w Wejherowie, stuletnie buki na przylądku rozewskim, stanowiące prześliczne okazy flory wybrzeża oraz zabezpieczenie brzegu przed podmyciem, nie ulegną zagładzie, gdyż na podstawie ustawy o ochronie przyrody zostały zabezpieczone przez władze administracyjne, do czasu wydania dalszych zarządzeń przez województwo. Buki te przepięknie odtworzył w obrazach, wystawionych obecnie w bydgoskim Muzeum Miejskim, Prof. Stefan Filipkiewicz.” / Dziennik Bydgoski, (R.30), 1936, Nr 246, z dnia 22 października 1936 r., s. 9

38. Wojciech Gerson

Zakopane

1893, akwarela, nr kat. O.304, dar, 1931, Miejsce wywozu: Kawęcin, gm. Bukowiec, pow. świecki, Fot. Archiwum MOB

39. Wacław Zaboklicki

Gdynia

[1922-1929], olej, tektura, nr kat. O.207, zakup, 1929, Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Archiwum MOB

40. Jerzy Rupniewski

Dworek

akwarela, nr kat. O.310, zakup, 1931, Akwarela prezentowana była w 1930 r. w Towarzystwie Zachęta Sztuk Pięknych, Miejsce wywozu: Dębowo, gm. Sadki, pow. nakielski, Fot. Ada Janczewska, 1930, neg. IS PAN, nr 32538 PL