1943-1952 [PL]

Przygotowania III Rzeszy do inwazji na Związek Radziecki znalazły swoje odbicie także na polu kultury. 10 października 1942 r. nadburmistrz Bydgoszczy Walther Ernst przekazał do Muzeum informację o pilnej potrzebie wywiezienia z miasta wszystkich cenniejszych obrazów i rzeźb. Do tzw. decentralizacji zbiorów nie przystąpiono jednakże natychmiastowo. Pierwsze transporty zabytków miały miejsce 21 czerwca 1943 r., a proces zakończono dopiero 30 grudnia 1944 r., na niecały miesiąc przed wkroczeniem oddziałów Armii Czerwonej oraz 1 Armii Wojska Polskiego do Bydgoszczy. Muzealia zostały rozmieszczone w miejscowościach znajdujących się w promieniu od kilkunastu do kilkudziesięciu kilometrów od Bydgoszczy.

Funkcję kolejnej siedziby zbiorów Muzeum w czasie wojny pełniły pomieszczenia dawnego lombardu przy Löwenstraße (ob. ul. Pocztowa), gdzie istniała możliwość wykorzystania ognioodpornego sejfu, który znajdował się w budynku. W 1943 r. Muzeum przygotowało największą wystawę w okresie okupacji – Bromberger Kunstschau 1943. Tym razem miejsce ekspozycji było dość osobliwe – dzieła sztuki wystawiono w skrzydłach drugiego piętra kościoła p.w. św. Wincentego à Paulo, który podczas wojny nie pełnił funkcji sakralnych i był wykorzystywany przez okupantów do różnych celów. Wystawa, jak na burzliwy czas globalnego konfliktu zbrojnego, była okazała. Zaprezentowano na niej 161 prac pochodzących z Muzeum Miejskiego. Całość została dopełniona zestawem mebli i rzemiosła artystycznego.

Bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej bydgoskie Muzeum działało na podobnych zasadach organizacyjnych, jak we wcześniejszych latach. Zachowano nazwę Muzeum Miejskie, dodając w 1946 r. imię patrona, na którego wybrano Leona Wyczółkowskiego. Nowa, powojenna rzeczywistość Polski Ludowej wiązała się z polityką centralizacji i marginalizowania samorządności regionów, gmin czy miast. Upaństwowienie Muzeum oznaczało, że planowane wydarzenia i wystawy zostały włączone do ogólnopolskiego programu, co miało ułatwiać koordynację działań kulturalnych.

Nową powojenną siedzibą Muzeum stał się budynek dawnej (do 1937 r.) Lecznicy Miejskiej, jeszcze wcześniej będący częścią kompleksu klasztoru Klarysek (XVII-XIX w.). Przejęcie kompleksu przy al. 1 Maja 4 (ob. ul. Gdańska 4) nie obyło się bez problemów. Adaptacja sporej wielkości budynku wymagała ogromu zaangażowania i wysiłku od nielicznej załogi Muzeum. Prace nad przystosowaniem pomieszczeń na cele muzealne rozpoczęto już w styczniu 1946 r. Piętro zostało wytypowane jako przyszła galeria malarstwa, natomiast parter miał stać się miejscem eksponowania pamiątek bydgoskich i zabytków archeologicznych. 11 kwietnia 1946 r. Wojciech Wojewoda (wojewoda pomorski) dokonał uroczystego otwarcia Muzeum Miejskiego. Darowizny dokonywane były już nawet kilkanaście miesięcy po zakończeniu działań zbrojnych. Nie były być może aż tak okazałe, jak w okresie przedwojennym, ale świadczyły o sympatii i przywiązaniu bydgoskiego społeczeństwa do tej konkretnej instytucji kultury. Niektóre z przekazanych po wojnie przedmiotów zostały uratowane przed zniszczeniem przez okupanta, często z narażeniem życia. Pierwszy rok powojennej działalności Muzeum przyniósł zwiększenie stanu posiadania o 47 obrazów i rycin, 9 rzeźb, 2659 numizmatów, 15 sztuk broni, 145 przedmiotów przemysłu artystycznego, 113 eksponatów archeologicznych oraz 129 fotografii i druków. 3 września 1948 r. rodzina Szulisławskich podarowała Muzeum prace Leona Wyczółkowskiego oraz pamiątki związane z mistrzem. W zestawieniu znalazło się prawie 200 obiektów.

Chcąc scharakteryzować pierwsze powojenne lata działalności wystawienniczej bydgoskiego Muzeum, należy zauważyć, że jej profil był bardzo podobny do schematu przyjętego w dwudziestoleciu międzywojennym i w czasie niemieckiej okupacji. Z racji charakteru zbiorów i możliwości organizacyjnych przeważały sztuki plastyczne. Pewną innowacją, która w ofercie bydgoskiego Muzeum pojawiła się już kilka lat po wojnie, był szereg wystaw prezentujących twórczość fotografa Piotra Wiszniewskiego. Częścią składową ekspozycji pamiątek bydgoskich (otwartej w 1946 r.) były zabytki archeologiczne. W latach 50. XX w. podjęto pierwsze kroki w celu nadania wystawie walorów edukacyjnych. Ekspozycja została wyposażona w nowoczesne, jak na ówczesne standardy, elementy dydaktyczne – w tym w makietę grodu bydgoskiego, będącą najbardziej charakterystycznym elementem ekspozycji tych czasów.