1923-1932 [PL]

Początki muzealnictwa w Bydgoszczy sięgają końca XIX w., kiedy w mieście funkcjonowało Towarzystwo Historyczne (Historischer Verein zu Bromberg). Jego członkowie od 1880 r. gromadzili zabytki archeologiczne, historyczne, numizmatyczne, etnograficzne i znaleziska przyrodnicze oraz zapoczątkowali działalność wystawienniczą. Zgromadzoną kolekcję, pomimo braku umocowania prawnego, nazywano już wtedy muzeum (Historisches Museum zu Bromberg). Zbiory udostępniano mieszkańcom na chórze muzycznym kościoła Klarysek od 1890 r. Przed wybuchem I wojny światowej powstawały koncepcje utworzenia odrębnej i niezależnej od Towarzystwa instytucji muzealnej pod protekcją urzędu miasta, które nie doczekały się realizacji.

W latach 1919-1920 dysponujące obiektami niemieckie Towarzystwo przekazało do Berlina najcenniejsze zabytki archeologiczne i numizmatyczne. Co więcej, ostatni niemiecki burmistrz – Hugo Wolff – podjął decyzję o ewakuacji niektórych cennych przedmiotów znajdujących się w gestii urzędu miasta. Działania te były niezgodne z ustaleniami traktatu wersalskiego. Jako jeden z ostatnich z Bydgoszczy wywieziony został tzw. Puchar Cesarski, który oddano do Kunstgewerbemuseum. Stało się to 7 stycznia 1920 r., zaledwie kilkanaście dni przed wkroczeniem Wojska Polskiego do Bydgoszczy. Szczęśliwie część zabytków pozostała nad Brdą. Kiedy Bydgoszcz powróciła do Macierzy, rozpoczęto przygotowania do utworzenia instytucji, która mogłaby zaopiekować się zgromadzonymi w kościele Klarysek zbiorami.

Najaktywniejszymi propagatorami sprawy utworzenia muzeum w Bydgoszczy byli pracownicy Biblioteki Miejskiej z jej kustoszem ks. Janem Kleinem na czele, a także dr Stanisław Łabendziński, profesor Akademii Rolniczej. Przygotowania do utworzenia placówki nabrały tempa w 1922 r. Uroczyste otwarcie Muzeum Miejskiego w kamienicy przy Starym Rynku 2 nastąpiło 5 sierpnia 1923 r. Powołane Muzeum Miejskie podlegało bezpośrednio pod władze miasta. W pierwszym dziesięcioleciu zbiory powiększały się dzięki darowiznom, depozytom, czasami zakupom. Obok obiektów numizmatycznych i historycznych istotną rolę w nabytkach zaczęły pełnić dzieła sztuki. Dopiero co powstałe Muzeum napotykało na szereg przeszkód, wśród których należy wymienić m.in. nader skromną obsadę i niskie nakłady na rozwój placówki. Pierwszym w historii dyrektorem Muzeum Miejskiego został ks. Jan Klein. Kolejną osobą piastującą tą funkcję był dr Tadeusz Dobrowolski, uznany w Polsce historyk sztuki i muzeolog.

Po remoncie parteru gmachu Muzeum przy Starym Rynku zdecydowano o przeznaczeniu tego miejsca na wystawy czasowe. Na piętrze ulokowano Miejską Galerię Obrazów i Rzeźb, która funkcjonowała na zasadzie ciągle ewoluującej wystawy i stała się prawdziwą wizytówką instytucji, rozpoznawalną w Polsce. Na poddaszu eksponowano pamiątki bydgoskie, a w suterenach numizmaty, archeologię i militaria. Pierwsza wystawa czasowa w historii Muzeum prezentowała prywatne zbiory bydgoskiego przemysłowca Ottona Pfefferkorna oraz antykwariusza Tadeusza Wierzejskiego. Na ekspozycji bydgoszczanie mogli podziwiać m.in. zabytkowe meble, dywany oraz porcelanę. Co roku starano się przygotowywać przynajmniej kilka wystaw czasowych, których zdecydowana większość poświęcona była sztukom plastycznym.

Rozbudowa kolekcji od początku miała wymiar wielokierunkowy. Dzięki kontaktom i wpływom ks. Kleina już we wrześniu 1923 r. zbiory Muzeum zostały zasilone przez zespół kilkunastu grafik o tematyce bydgoskiej. Większość darowizn pochodziła od lokalnych patriotów, eksponaty dla bydgoskiego Muzeum przekazała m.in. Maria Ogińska z Potulic. Po dwóch latach pracy instytucji, w 1925 r. w zbiorach znajdowało się już ok. pięciu tysięcy obiektów. W przeciągu zaledwie kilku lat miejscowa galeria sztuki zebrała pokaźną kolekcję. Muzeum w pierwszej dekadzie działalności mogło pochwalić się już pracami Józefa Brandta, Waltera Leistikowa, Władysława Jarockiego, Apoloniusza Kędzierskiego czy Fryderyka Pautscha. W katalogu wydanym w 1929 r. figuruje wykaz 195 obrazów oraz 28 rzeźb, wykonanych łącznie przez 96 artystów. Dwa lata później, w 1931 r. muzealną kolekcję wzbogaciło ponad 50 prac Leokadii Łempickiej.

Kryzys przełomu lat 20. i 30. XX w. odcisnął negatywne piętno na działalności Muzeum w Bydgoszczy. Instytucja borykała się wówczas z problemami, które zagrażały funkcjonowaniu placówki. Dzięki ofiarności i zaangażowaniu pracowników oraz sympatyków Muzeum udało się je przezwyciężyć.